با عوامل اصلی تولید فیلم‌های سینمایی آشنا شوید

به گزارش فیلم‌نت نیوز، برخلاف بسیاری از هنرهای دیگر، سینما یک هنر کاملا جمعی است که در آن افراد زیادی با استعدادها و تخصص‌های مختلف با یکدیگر همکاری می‌کنند تا یک داستان جان بگیرد. هر یک از اعضای گروه فیلمسازی نقش مهمی در این مسیر ایفا می‌کند و حذف هر کدام می‌تواند صدمه جبران‌ناپذیری به محصول نهایی وارد کند. در صنایع پیشرفته سینمایی (در راس همه، سینمای آمریکا) تعداد اعضای تیم تولید گاه به صدها نفر می‌رسد و همین امر نشان‌دهنده اهمیت رعایت انبوهی از جزئیات در راه خلق یک اثر سینمایی باکیفیت است. آشنایی با تعدادی از نفرات اصلی تولید یک فیلم سینمایی می‌تواند پیچیدگی‌های موجود در راه فیلمسازی را بهتر نشان دهد.

۱. کارگردان (Director)

به‌طور عمومی کارگردان را رهبر خلاق یک فیلم و مسئول رویکرد کلی، شیوه داستان‌گویی و هدایت تیم اجرایی می‌دانند. آن‌ها بازیگران و دیگر عوامل فیلم را راهنمایی می‌کنند تا مطمئن شوند که فیلم با اهداف هنری آن‌ها مطابقت دارد. در سال‌های اولیه سینما جایگاه کارگردان چندان برجسته نبود اما با ظهور فیلمسازان شاخصی چون د. دبلیو. گریفیث در سینمای آمریکا، جایگاه کارگردان‌ها تا حد مهم‌ترین چهره پشت صحنه بالا رفت. ظهور نظریه‌هایی همچون «نظریه مولف» (که اعتبار جنبه‌های خلاقانه فیلم‌ها را به کارگردان می‌داد) به ارتقاء این جایگاه کمک کرد.

۲. تهیه‌کننده (Producer)

کار تهیه‌کننده جلو بردن پروژه از طریق یافتن فیلمنامه، جذب سرمایه و سازماندهی افراد شاغل در پروژه است. عموما می‌توان تهیه‌کننده‌ها را به دو دسته «مستقل» و «استودیویی» تقسیم کرد. تهیه‌کنندگان مستقل پس از یافتن پروژه‌های مناسب سعی می‌کنند نظر شرکت‌های تولید فیلم را برای جذب سرمایه جلب کنند. در عوض تهیه‌کننده‌های استودیویی از سوی کمپانی استخدام می‌شوند تا عوامل یک اثر را گرد هم آورده و سازماندهی کند. در حین فیلمبرداری و پس از آن هم تهیه‌کننده عموما به‌عنوان رابط میان کارگردان و کمپانی تولید عمل می‌کند و پس از پایان تولید هم وظیفه تبلیغ و بازاریابی و در نظر گرفتن تمهیدات مناسب جهت بازگشت مالی هم بر عهده اوست.
در اکثر کشورهای صاحب صنعت سینما (از جمله ایران) تمام یا بخش عمده وظایف ذکرشده بر عهده یک یا چند نفر است که همگی تهیه‌کننده نامیده می‌شوند. با این وجود در هالیوود شرایط متفاوت است و تقسیم‌بندی‌های دقیق‌تری وجود دارد که ممکن است در تیتراژ فیلم‌ها به آن توجه کرده باشید. گوشه‌ای از این بخش‌بندی به شرح زیر است:

۱.۲ تهیه‌کننده اجرایی، تهیه‌کننده اداری، یا مدیر اجرایی تولید (Executive Producer):

تهیه‌کننده اجرایی کمتر در فرآیند روزمره تولید دخالت می‌کند. در عوض او فردی است که معمولا منابع مالی مناسب را پیدا کرده یا حقوق تولید فیلم را خریداری می‌کند. او همچنین نظارتی عمومی بر پروژه دارد تا از پیشرفت پروژه مطابق با برنامه و بودجه اولیه و همچنین از کیفیت استاندارد فیلم اطمینان حاصل کند.

۲.۲ مجری طرح (Line Producer):

مجری طرح مسئول بررسی روزبه‌روز پروژه و فرد اصلی در مراحل تولید است. برخلاف تهیه‌کنندگان اجرایی، یک مجری طرح در یک زمان فقط می‌تواند روی یک پروژه کار کند چون باید به‌شکل روزانه در جریان تمام رویدادها و مشکلات احتمالی تولید فیلم باشد.

۳.۲ تهیه‌کننده همکار، دستیار تولید یا دستیار تهیه‌کننده (Associate Producer or Assistant Producer):

مسئولیت او معمولا انجام هر گونه کار تدارکاتی از جمله هماهنگی هنگام فیلمبرداری در مکان‌های واقعی، تمیز نگه داشتن صحنه فیلمبرداری، کمک به حمل و نقل عوامل فیلم و مدیریت تجهیزات اجاره‌ای است.
لازم به ذکر است که تقسیم‌بندی‌های جزیی‌تری نیز در حوزه تهیه‌کنندگی وجود دارد.

۳. فیلمنامه‌نویس (Screenwriter)

فیلمنامه، قلب تپنده یک فیلم سینمایی است. آکیرا کوروساوا، فیلمساز بزرگ تاریخ سینمای ژاپن، زمانی اهمیت فیلمنامه را چنین توصیف کرده بود: «با یک فیلمنامه خوب، یک فیلمساز خوب می‌تواند یک شاهکار تولید کند. با همان فیلمنامه، یک کارگردان خوب می‌تواند فیلم قابل قبولی بسازد. اما با یک فیلمنامه بد، حتی بهترین کارگردان هم نمی‌تواند فیلم خوبی خلق کند». فیلمنامه‌نویس کسی است که داستان، شخصیت‌ها و دیالوگ‌ها را خلق کرده و پایه و اساس کل تولید را می‌گذارد. علاوه بر این، هر چند عموما به فیلمنامه‌نویسان توصیه می‌شود که در فیلمنامه از ذکر جزییات اجرایی (مثل زوایای دوربین) خودداری کنند اما بسیاری از فیلمنامه‌نویسان با تمهیداتی نظر خود را در مورد ویژگی‌های مربوط به اجرا نیز به کارگردان منتقل کنند.

۴. فیلمبردار/ مدیر فیلمبرداری (Cinematographer/ Director of Photography)

فیلمبردار مسئول اجرای سبک بصری فیلم است. استفاده از لنزهای مختلف بنا به ماهیت صحنه‌ها، نورپردازی، ترکیب‌بندی نماها (composition) و زوایای دوربین از جمله عناصری هستند که در حیطه کار فیلمبردار قرار می‌گیرند. البته مسئولیت نهایی ویژگی‌های تصویری فیلم بر عهده کارگردان است و بنابراین فیلمبردارها باید همکاری نزدیکی با کارگردان برای رسیدن به نتیجه نهایی داشته باشند، اما برخی از فیلمسازان بزرگ تاریخ سینما به چنان تشخصی دست یافته‌اند که مهر شخصی آن‌ها را می‌توان در فیلم‌هایی احساس کرد که مدیریت فیلمبرداری‌شان را بر عهده داشته‌اند. در ضمن، با توجه به پیچیدگی امر فیلمبرداری و نیاز به حضور یک تیم متخصص، فرد اصلی گروه را با عنوان «مدیر فیلمبرداری» مورد اشاره قرار می‌دهند تا تمایز او با دیگر اعضای گروه فیلمبرداری مشخص شود.

۵. تدوین‌گر (Editor)

فعالیت تدوین‌گر می‌تواند از یک فن‌سالار (تکنسین) صِرف تا یک هنرمند خلاق در نوسان باشد. تفاوت او با اکثر عوامل دیگر تولید فیلم این است که ناچار است با مصالح ازپیش‌آماده کار کند. روی کاغذ وظیفه تدوین‌گر را می‌توان سرهم‌کردن نماهای فیلمبرداری‌شده، و شکل دادن به ضرباهنگ و ساختار فیلم دانست. با این وجود بعضی از فیلمسازان فضای چندانی برای کار خلاقه تدوین‌گر باقی نمی‌گذارند. به‌عنوان مثال معروف است که جان فورد سعی می‌کرد هر نما را تنها در یک برداشت فیلمبرداری کند و فیلم را جوری می‌ساخت که انگار آن را از پیش در ذهن خود تدوین کرده بود. در چنین شرایطی، تدوین‌گر آزادی عمل چندانی نداشت. همچنین اگر فیلمساز در خلق برداشت‌های باکیفیت در هر نما ناکام بماند، کار چندانی از تدوین‌گر برنمی‌آید. با این وجود، در مورد بسیاری از فیلم‌ها نقش تدوین‌گر حائز اهمیت است. به‌عنوان مثال، تدوین‌گر می‌تواند با کوتاه‌کردن برخی از نماهای بیش‌ازحد طولانی به ضرباهنگ فیلم کمک کند یا با کنار گذاشتن نماهایی که در آن یک بازیگر عملکرد چندان موفقی نداشته، آن ستاره را از انتقادات فراوانی نجات دهد. طبیعتا برعکس این موارد هم به همین اندازه امکان‌پذیر است!

۶. طراح صحنه (Production Designer)

کار طراح صحنه توجه به ظاهر بصری صحنه‌ها و خلق زیبایی‌شناسی کلی تصویری فیلم است. علاوه بر آن، طراحی مناسب صحنه می‌توانند جزییات قابل‌توجهی را در مورد روحیات شخصیت‌ها مشخص کرده و حال‌وهوای کلی فیلم را نشان دهد. علاوه بر آن، طراحی صحنه باید به‌گونه‌ای انجام شود که فرایند فیلمبرداری را هم تسهیل کند. به همین دلیل، طراحان صحنه معمولا همکاری نزدیکی با فیلمبردارها دارند. یکی از افرادی که به‌شکل جدی با طراح صحنه در ارتباط است مدیر هنری (Art Director) است. اگر طراح صحنه چشم‌انداز بصری فیلم را مشخص می‌کند، مدیر هنری به زنده‌کردن عملی آن چشم‌انداز کمک کرده و وظیفه نظارت بر یکدستی بصری فیلم را نیز بر عهده دارد.

۷. طراح لباس (Costume Designer)

طراحی لباس علاوه بر این‌که می‌تواند به شناخت ما از شخصیت‌ها کمک کند، باید با حال‌وهوا و لحن عمومی فیلم و کیفیت طراحی صحنه هم همخوان باشد. طراحی مناسب لباس می‌تواند بیش از ده‌ها دیالوگ به معرفی شخصیت‌ها کمک کند. زمانی طراحی صحنه و لباس در بسیاری از فیلم‌های سینمایی و سریال‌های تلویزیونی ایران توسط یک فرد انجام می‌شد. با این وجود در دهه‌های اخیر بیش از گذشته به تمایزهای ظریف اما کلیدی این دو حوزه توجه شده است.

۸. تیم صدا (Sound Department)

فعالیت تیم صدا در فیلم شامل ضبط صدا سر صحنه، طراحی جلوه‌های صوتی (sound design)، تدوین (sound editing) و ترکیب یا میکس (sound mixing) می‌شود. طراحی صدا به‌معنی هنر فراهم‌آوردن تمام عناصر شنیداری (از صدای عناصر طبیعی گرفته تا جلوه‌های صوتی مصنوعی مثل صدای باز شدن در یا هر مورد دیگری) برای برآورده کردن نیازهای مختلف در یک فیلم است. تدوین‌گر صدا مسئولیت انتخاب و تدوین صداهای ضبط‌شده در مسیر آماده‌سازی میکس نهایی صدا را بر عهده دارد. در مرحله میکس هم لایه‌هایی مختلف صدا با یکدیگر ترکیب می‌شوند. این لایه‌ها عموما شامل چهار بخش هستند: گفتار (که می‌تواند شامل سخنان ضبط‌شده سر صحنه یا گفتارهای روی متنی باشد که در استودیو ضبط شده‌اند)، صداهای محیطی، جلوه‌های صوتی، و موسیقی. در ایران فرآیند طراحی صدا معمولا به دو بخش عمومی صدابرداری (ضبط صدا سر صحنه) و صداگذاری (مجموعه فعالیت‌های پس از فیلمبرداری شامل طراحی، تدوین و میکس) تقسیم می‌شود.

۹. آهنگساز/ سازنده موسیقی متن (Music Composer)

در اهمیت کار سازنده موسیقی متن همین بس که سرجیو لئونه، فیلمساز بزرگ ایتالیایی، در مورد همکار مشهورش و آهنگساز بزرگ، انیو موریکونه، چنین گفته بود: «موریکونه نه آهنگساز، بلکه فیلمنامه‌نویس آثار من است». کافی است بسیاری از سکانس‌های مهم تاریخ سینما را بدون موسیقی تماشا کنیم تا متوجه نقش موسیقی متن در افزایش تاثیرگذاری عاطفی موسیقی بر فیلم شویم.

۱۰. طراح چهره‌پردازی (Makeup Artist)

چهره‌پردازی شامل بخش‌های مختلفی است. طراح چهره‌پردازی باید شناخت دقیقی از شخصیت‌ها داشته باشد تا بتواند طراحی را متناسب با شخصیت‌پردازی انجام دهد. علاوه بر آن هماهنگی با عناصر دیگری همچون طراحی صحنه، طراحی لباس و (در فیلم‌هایی بر اساس حوادث واقعی) نزدیکی به شخصیت‌های حقیقی نیز ضروری است. با این وجود، کار چهره‌پرداز شامل جزئیات نادیدنی دیگری نیز هست. به‌عنوان مثال، عمل‌های زیبایی در مواردی حالات چهره بازیگران را تغییر می‌دهند و ممکن است چهره‌پرداز کار ساده‌ای برای باورپذیر نمایاندن فرم صورت بازیگر نداشته باشد.

۱۱. منشی صحنه (Script Supervisor)

اگر بخواهیم عنوان انگلیسی این سِمَت را به فارسی ترجمه کنیم، می‌توانیم آن را «ناظر فیلمنامه» بنامیم اما در ایران این چهره مهم تیم کارگردانی را با عنوان «منشی صحنه» می‌شناسیم. یکی از مشکلات فیلمبرداری این است که نماهای مربوط به یک سکانس، به‌دلیل شرایط تولید، عموما به‌شکل متوالی ضبط نمی‌شوند. گاه ممکن است دو نمای متوالی از یک فیلم به فاصله چند هفته از یکدیگر فیلمبرداری شوند. وظیفه منشی صحنه، حصول اطمینان از حفظ تداوم در طول تولید فیلم است. او سوابق دقیقی از تمام جزئیات از هر صحنه (شامل موقعیت بازیگران، وسایل موجود در صحنه، لباس‌ها، دیالوگ‌ها و شرایط نورپردازی) را در اختیار دارد و باید تضمین کند که در نماهای پیوسته از نظر داستانی اما ضبط‌شده در روزهای مختلف، تداوم از همه نظر رعایت شود.

۱۲. دستیار کارگردان (Assistant Director)

دستیاران کارگردان به‌طور کلی برنامه‌های فیلمبرداری را مدیریت می‌کنند، میان بخش‌های مختلف تولید هماهنگی ایجاد می‌کنند، و اطمینان حاصل می‌کنند که فرآیند تولید به بهترین شکل پیش برود.

تقریبا در تمام فیلم‌ها بیش از یک دستیار کارگردان حضور دارد و هر کدام از این دستیارها نقش خاصی را بر عهده دارند. دستیار اول کارگردان (First Assistant Director) دست راست کارگردان است که برنامه روزانه فیلمبرداری را همراه با کارگردان تنظیم کرده و معمولا مسئولیت مواردی همچون سازماندهی صحنه‌های پرجمعیت و کار با سیاهی‌لشکرها نیز با او است. کار دستیار دوم کارگردان (Second Assistant Director) کمک به دستیار اول در زمینه‌هایی چون هماهنگی میان او و گروه‌های دیگر از جمله گروه فیلمبرداری و گروه برق، تهیه و توزیع برگه‌هایی به‌صورت روزانه که وظیفه آن روز هر عضو گروه تولید را یادآوری کند، هماهنگی برنامه‌های حمل‌ونقل، و مواردی از این قبیل است. دستیار سوم کارگردان (Third Assistant Director) نیز عموما به‌عنوان پیام‌رسان بین کارگردان و دیگر عوامل تولید عمل می‌کند و کنترل انجام درست وظایف جزئی از سوی عوامل را نیز بر عهده دارد.

آریا قریشی