«تجارت» تنها فیلم مسعود کیمیایی است که آن سوی مرزها فیلمبرداری شده است. به مناسبت انتشار این فیلم در پلتفرم «فیلم‌نت» نگاهی انداخته‌ایم به تعدادی از فیلم‌های مطرح سینمای ایران که در خارج از کشور ساخته شده‌اند.
به گزارش فیلم‌نت نیوز، از میان کارگردان‌های مطرح سینما برخی در دوره‌ای تصمیم گرفته‌اند به دلایلی فیلمشان را در یکی از کشورهای خارجی بسازند. در برخی موارد تولید فیلم در این کشورها در راستای محتوای اثر بوده و در برخی دیگر صرفاً به انتخاب کارگردان برمی‌گشته است. به بهانه انتشار فیلم «تجارت» که تنها اثر مسعود کیمیایی در خارج از کشور است در پلتفرم «فیلم‌نت»، در این پرونده سراغ کارگردان‌های مطرحی رفته‌ایم که در برهه‌ای از دوره کاری خود، فیلمی را به طور کامل در خارج از کشور جلوی دوربین برده‌اند. در این میان آثار برخی از این کارگردانان از جمله زنده‌یاد عباس کیارستمی و فیلم «همه می‌دانند» اصغر فرهادی محصول همان کشوری هستند که فیلم در کشور تولید شده است، اما مابقی از تولیدات سینمای ایران هستند. ضمن اینکه در این پرونده دست روی فیلم‌هایی گذاشتیم که داستانش به طور کامل در خارج از ایران روایت شده است. البته با این ویژگی کارگردان‌هایی چون رضا درمیشان، محمد حسین لطیفی، وحید موساییان و حسن فتحی هم به ترتیب فیلم «بغض»، «پاریس تا پاریس»، «فرزند چهارم» و «یک روز دیگر» را کارگردانی کرده‌اند که در این پرونده به ذکر نام آنها بسنده کرده‌ایم. در ضمن به آثار کارگردان‌هایی که کلاً از ایران مهاجرت کرده‌اند و به فیلمسازی‌شان در خارج از کشور ادامه داد‌ه‌اند، در این گزارش اشاره‌ای نشده است.
علی حاتمی| حاجی واشنگتن| ۱۳۶۱
کجا ساخته شد: ایتالیا
دلیل تولید خارج از کشور: داستان فیلم درباره حسین‌قلی‌خان صدرالسلطنه، اولین سفیر ایران در آمریکا بود. فیلم از روزهای شادی و سروری حاجی‌واشنگتن شروع می‌شد. انتظامی نقش سفیری تازه‌وارد را دارد که همه‌چیز برایش جذاب و مهیج است. هرچه پیش می‌رود، نقش، ذره‌ذره از آن موقعیت‌های کمدی و پرنشاط فاصله می‌گیرد و زندگی‌اش وضعیت غمباری پیدا می‌کند. فیلم طبیعتاً می‌بایست در آمریکا ساخته می‌شد اما به دلیل مشکلات سیاسی دو کشور ناچار شدند به جای آمریکا در ایتالیا بسازند. بعد هم به مشکلات مالی برخورده‌اند و مجبور شده‌اند پنج ماه در ایتالیا زندگی کنند.
موفقیت فیلم: «حاجی‌واشنگتن» تا سال ۱۳۷۷ توقیف بود و بالاخره اکران شد. برای همین هم فرصتی برای دیده شدن نداشت. فقط در جشن خانه سینما نامزد تندیس زرین بهترین بازیگر نقش اول مرد شد.
ابراهیم حاتمی‌کیا| از کرخه تا راین و خاکستر سبز| ۱۳۷۱ و ۱۳۷۲
کجا ساخته شدند: آلمان و بوسنی
دلیل تولید خارج از کشور: ابراهیم حاتمی‌کیا یکی از بهترین فیلم‌هایش «از کرخه تا راین» را در آلمان ساخت. داستان فیلم درباره یک جانباز جنگی است که برای درمان بینایی‌اش به آلمان سفر می‌کند اما متوجه می‌شود به خاطر قرار گرفتن در معرض گازهای شیمیایی مشکلات جدی‌تری دارد و مدت کوتاهی بیشتر زنده نمی‌ماند. حاتمی‌کیا به اختلاف فرهنگی بین این دو کشور و مسئله انسانیت تمرکز زیادی کرده بود. او یک سال بعد فیلم «خاکستر سبز» را در بوسنی ساخت. داستان این فیلم هم درباره جنگ بوسنی و نسل‌کشی مسلمانان بود. از این جهت حاتمی‌کیا محل تولید آن را بوسنی در نظر گرفت.
موفقیت فیلم: «از کرخه تا راین» جزو موفق‌ترین فیلم‌های کارنامه حاتمی‌کیاست. این فیلم در جشنواره یازدهم سیمرغ بهترین فیلم و چهره پردازی را گرفت و برنده دیپلم افتخار موسیقی متن و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد شد. «خاکستر سبز» در چند رشته نامزد شد اما موفقیت چندانی به دست نیاورد.
مهدی فخیم‌زاده| تاواریش| ۱۳۷۲
کجا ساخته شد: روسیه
دلیل تولید خارج از کشور: داستان فیلم درباره مردی به اسم ایرج است که از ترس دستگیر شدن به شوروی فرار می‌کند اما دستگیر می‌شود. او به جاسوسی ضد دولت شوروی اعتراف می‌کند و به جرم جاسوسی به سیبری تبعید می‌شود. سعی می‌کند هرطور شده با کمک دوستانش از این تبعید فرار کند و به ایران برگردد. علت اصلی ساخته شدن فیلم در روسیه هم به مضمون فیلم برمی‌گردد.
موفقیت فیلم: فیلم «تاواریش» در جشنواره فجر چندان تحویل گرفته نشد و بعد از آن به عنوان یکی از فیلم‌های اکران نوروز سال ۱۳۷۳ روی پرده رفت، اما در اکران هم نتوانست آنطوری‌که باید موفق عمل کند. «تاواریش» با این وجود جزو کارهای خوب و البته قدر نادیده کارنامه این کارگردان است.
داوود میرباقری| آدم‌برفی| ۱۳۷۳
کجا ساخته شد: ترکیه
دلیل تولید در خارج از کشور: در دهه هفتاد که بحث مهاجرت خیلی داغ بود چند فیلم با این سوژه ساخته شد که یکی از مهم‌ترین آنها «آدم‌برفی» بود. داستان درباره مردی بود که بارها برای گرفتن ویزای آمریکا اقدام کرده بود اما به جایی نمی‌رسید تا اینکه تصمیم گرفت با تغییر چهره و در قالب یک زن به ترکیه برود و از آنجا برای مهاجرت اقدام کند. به همین دلیل هم حضور در ترکیه اهمیت ویژه‌ای داشت.
موفقیت فیلم: یکی از مهم‌ترین فیلم‌های داوود میرباقری به حساب می‌آید. سال ۱۳۷۶ بعد از سه سال توقیف اکران شد و پرفروش‌ترین فیلم سال نام گرفت.
مسعود کیمیایی| تجارت| ۱۳۷۳
کجا ساخته شد: آلمان
دلیل تولید خارج از کشور: «تجارت» تنها فیلم کارنامه مسعود کیمیایی است که خارج از ایران ساخته شده. داستان فیلم درباره مشکلات مهاجرات و زندگی در کشوری بیگانه است. پدری از آمریکا برای ملاقات پسرش به آلمان می‌آید. او زندگی سختی را از سر گذرانده و حالا درگیر مشکلات مالی و خانوادگی پسرش می‌شود. آنها مورد سرقت قرار می‌گیرند و بعد از طی مدتی زمانی سخت بالاخره به ایران برمی‌گردند. به دلیل سوژه فیلم و تأکید روی زندگی پسر در آلمان چاره‌ای جز تولید فیلم در این فضا وجود نداشته.
موفقیت فیلم: فیلم قابل قبولی در سینمای کیمیایی است اما نمی‌توان آن را جزو بهترین‌هایش به حساب آورد. این فیلم موفقیتی در جشنواره‌ها به دست نیاورده است.
سیف‌الله داد| بازمانده| ۱۳۷۳
کجا ساخته شد: لبنان
دلیل تولید خارج از کشور: سیف‌الله داد در فیلم «بازمانده» روی مسئله اشغال فلسطین توسط صهیونیست‌ها دست گذاشت و برای اینکه فیلم کاملاً طبیعی جلوه کند، آن را در لبنان ساخت. این فیلم داستان خانواده‌ای فلسطینی را روایت می‌کند که در بحران اشغال سرزمین فلسطین، در شهر حیفا زندگی می‌کنند و حاضر به ترک خانه‌شان نیستند. مادر مرد خانواده به آنجا می‌آید تا آنان را متقاعد به ترک شهر کند اما شهر مورد هجوم قرار می‌گیرد و از خانواده فقط مادر او و فرزندش زنده می‌مانند.
موفقیت فیلم: در جشنواره چهاردهم فیلم فجر، جایزه ویژه هیئت داوران به فیلم «بازمانده» اهدا شد و سلما مصری بازیگر اصلی زن فیلم هم مورد تقدیر قرار گرفت.
عباس کیارستمی| کپی برابر اصل و مثل یک عاشق| ۱۳۸۳ و ۱۳۸۸
کجا ساخته: فرانسه، ایتالیا و ژاپن
دلیل تولید خارج کشور: در «کپی برابر اصل» فیلم در شهر کوچکی در ایتالیا روایت می‌شود. یک نویسنده و زنی که طرفدار اوست برای خرید عتیقه باهم همراه می‌شوند و صحبتشان درباره اصل یا کپی بودن مونالیزا بالا می‌گیرد و داستان رفته رفته وارد مسیر دیگری می‌شود. حال‌وهوای فیلم کاملاً می‌طلبد در چنین منطقه‌ای روایت شود. در فیلم «مثل یک عاشق» کیارستمی رابطه یک پیرمرد و یک دختر جوان تن‌فروش را تصویر می‌کند. طبیعتاً با توجه به سوژه فیلم نمی‌توانست در ایران ساخته شود اما خود کیارستمی درباره اینکه چرا آن را در ژاپن ساخته گفته که اولین بار سوژه فیلم با دیدن یک کارگر جنسی نیمه‌وقت در ژاپن به ذهنش رسیده است.
موفقیت فیلم: «کپی برابر اصل» فیلم بسیار مهمی در کارنامه کیارستمی است. این فیلم جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن جشنواره کن را برای ژولیت بینوش به ارمغان آورد. «مثل یک عاشق» هم در کن حضور داشت ولی توفیقی به‌دست نیاورد.
کمال تبریزی| خیابان‌های آرام| ۱۳۸۹
کجا ساخته شد: ارمنستان
دلیل تولید خارج از کشور: فیلم «خیابان‌های آرام» اثری انتقادی و مرتبط به فضای سال ۸۸ است که داستانش در جامعه‌ای نمادین و بدون نام روایت می‌شود. کمال تبریزی برای اینکه بتواند این سوژه را بدون اشاره مستقیم به اتفاق‌های ایران بسازد، تصمیم گرفت کشوری دیگر را انتخاب کند و در این بین ارمنستان گزینه قابل قبولی بود. فیلم درباره خبرنگار زنی بود که در یک شورش خیابانی ناگهانی در کوچه و خیابان‌ها به دنبال تهیه گزارش است.
موفقیت فیلم: این فیلم در جشنواره فجر بیست‌ونهم فقط در یک سانس در کاخ جشنواره برای اهالی رسانه به نمایش درآمد و نه مورد داوری قرار گرفت و نه رنگ اکران را دید. «خیابان‌های آرام» هنوز هم توقیف است.
مجید مجیدی| آن‌سوی ابرها| ۱۳۹۷
کجا ساخته شد: هند
دلیل تولید خارج از کشور: «آن‌سوی ابرها» درباره یک جوان پخش‌کننده مواد مخدر به اسم امیر است که با خواهرش زندگی می‌کند. خواهرش به فردی که قصد تعدی به او را داشته آسیب می‌زند و به زندان می‌افتد و داستان پیرو این مسئله ادامه پیدا می‌کند. مجیدی از یک طرف می‌خواسته فیلمش را در فرهنگی مشابه ایران بسازد و از طرف دیگر گویا به دلیل حساسیت سوژه ریسک ساخت آن را در ایران نپذیرفته. با این حال اکثر منتقدان متفق‌القولند که مجیدی از آنجایی که زیاد با فرهنگ این کشور آشنایی نداشته نتوانسته به خوبی از پس آن بربیاید.
میزان موفقیت: «آن‌سوی ابرها» یکی از فیلم‌های ضعیف سینمای مجیدی است. فیلم آنطور که باید دیده نشد و بیشتر نقدها نسبت به آن منفی بود.
اصغر فرهادی| گذشته و همه می‌دانند| ۱۳۹۲ و ۱۳۹۶
کجا ساخته شدند: فرانسه و اسپانیا
دلیل تولید خارج از کشور: اصغر فرهادی بعد از موفقیت «جدایی نادر از سیمین»، سال ۱۳۹۲ فیلم بعدی‌اش را با نام «گذشته» در فرانسه ساخت. این فیلم به زبان فرانسوی است و در پاریس تصویربرداری شده. داستان فیلم «گذشته» به واسطه روابط پیچیده‌ای که دارد امکان ساخت در ایران را نداشته اما اصغر فرهادی داستانش را به همراه یک ایرانی در فرانسه پیش برد. احمد شخصیت اصلی فیلم، یک ایرانی است که چند سال در پاریس به همراه ماری زندگی کرده اما به خاطر دوری از ایران افسردگی گرفته و نتوانسته زندگی‌اش را در آنجا ادامه دهد. درواقع فرهادی روی پدیده مهاجرت و بیگانگی دست گذاشته و به زندگی فردی پرداخته که نتوانسته بهای زندگی در شهری غریب را بپردازد. فرهادی «همه می‌دانند» را در یکی از روستاهای کوچک و کم‌جمعیت اسپانیا ساخت. یکی از دلایل اصلی اصغر فرهادی برای انتخاب این دهکده شباهت فرهنگ و آداب‌ورسوم آنها با ایرانی‌ها است. ضمن اینکه در یک جامعه کوچک مثل یک دهکده اصیل ممکن است همه اهالی رازی را از گذشته درباره کسی بدانند. اینجا هم همه اهالی راز اینکه در گذشته لائورا و پاکو باهم سر و سری داشته‌اند می‌دانند و این مسئله بخشی از اتفاق‌های داستان را پیش می‌برد.
موفقیت فیلم: «گذشته» نامزد نخل طلای جشنواره فیلم کن شد و برنیس بژو، بازیگر نقش اول زن، موفق به دریافت جایزه شد. «گذشته» به عنوان نماینده سینمای ایران برای دریافت اسکار ۲۰۱۳ بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان برگزیده شد. این فیلم در گلدن‌گلوب هم نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم خارجی زبان شد و جوایزی همچون جایزه ویژه هیئت ملی بازبینی فیلم و جایزه کلیسای جهانی جشنواره کن را دریافت کرد. «همه می‌دانند» به اندازه فیلم‌های قبلی اصغر فرهادی مورد تحسین قرار نگرفت. با این حال، فیلم سال ۲۰۱۸ نامزد نخل طلای کن شد. همچنین برنده جوایز فوتوگراماس سیمین و برنده جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد جوایز پلاتینو شد.
منبع: فیلم‌نیوز
