به مناسبت عرضه فیلم «پول خارجی» به کارگردانی رخشان بنی‌اعتماد در پلتفرم فیلم‌نت، می‌توانید در این مطلب چکیده‌ای از نظرات قدیمی منتقدان را در مورد این فیلم مطالعه کنید.
به گزارش فیلم‌نت نیوز، به‌تازگی فیلم «پول خارجی» (رخشان بنی‌اعتماد) از طریق پلتفرم فیلم‌نت در اختیار علاقه‌مندان به تاریخ سینمای ایران قرار گرفته است. علی نصیریان، محمدعلی کشاورز، مهتاج نجومی، جهانگیر فروهر و رسول نجفیان از بازیگران «پول خارجی» هستند. این فیلم به تهیه‌کنندگی مرتضی شایسته در سال ۱۳۶۸ به مدت ۸۳ دقیقه ساخته و داستان کارمندی ساده به نام مرتضی الفت را روایت می‌کند که مشکلات مالی زیادی دارد. او با حال و روزی خسته، از محل کار راهی خانه می‌شود، اما سر از پاتوق دلارفروش‌ها درمی‌آورد. بعد از رهایی از شلوغی‌های بازار، الفت مبلغ زیادی دلار در کیسه‌اش پیدا می‌کند و می‌خواهد با سختی زیاد آنها را بفروشد. به مناسبت نمایش «پول خارجی» در فیلم‌نت، نگاهی انداخته‌ایم به برخی از نقدهای قدیمی که در مورد این فیلم نوشته شده‌اند.
پرویز نوری، در یادداشتی در شماره ۲۲۷ نشریه هدف (۱۹ بهمن ۱۳۶۸) مروری بر کارنامه سینمایی رخشان بنی‌اعتماد داشت و «پول خارجی» را بهترین فیلم بنی‌اعتماد تا آن زمان دانست: «برخلاف بسیاری از فیلمسازهای دهه شصت، رخشان بنی‌اعتماد با سه فیلم به دنبال سبک و شیوه‌ای مشخص رفته است. زمینه‌ای که مسایل اجتماعی-انتقادی را در لفافه‌ای از طنز و کمدی نشان می‌دهد و اگرچه شاید قیاس چندان درستی نباشد، لیکن تا حدودی خط و رنگ چخوف و داستان‌هایش را تداعی می‌کند (خصوصاً در فیلم آخر). با دو فیلم قبلی («خارج از محدوده» و «زرد قناری») فیلمساز نگاهی تند اما تمسخرانگیز به گوشه‌هایی از جامعه و به قشری ندار از طبقه متوسط داشته است هرچند به دلیل تجربه نخستین (و نیز یک موضوع کمی پیچیده‌تر) کمتر توانست به عمق و به طنز کافی دست یابد، و در فیلم دوم با پرداختی یکدست‌تر موفق شد از یک سوژه نه چندان عمیق، فیلمی کمدی‌تر به وجود آورد. به هر رو، فیلم سوم، «پول خارجی»، بهترین کار اوست. هم از لحاظ محتوا و فکر، و هم از جهت پرداخت و ارتباط تصویری.»
با این وجود، به نظر نوری، بیشتر نقاط قوت «پول خارجی» در یک‌سوم ابتدایی فیلم خودنمایی می‌کنند و از آن به بعد فیلم تا حدی به حاشیه می‌رود: «رؤیای پول‌های خارجی که می‌تواند به همه خواسته‌های او جامعه عمل بپوشاند، تا تقریباً یک سوم ابتدای داستان به خوبی شکل می‌گیرد و قوام می‌آید. به‌خصوص در لحظاتی که کارمند نمی‌داند با این کیف پول چه بکند و ماجرا را با چه کسی در میان بگذارد و چگونه این دلارها را آب کند… با حضور برادر زن به‌عنوان پلیس به خانه و بعد از آن حوادث کشدار و مطول مربوط به او و رابطه او با کارمند بر سر معامله خانه پدر زن، داستان ریتم یکدست و منطقی خود را از دست می‌دهد و به مسیر تازه می‌افتد، که به دور از لحظه‌های طنز، حالتی جدی و خشن‌تر (و شاید هم اجتماعی‌تر) پیدا می‌کند. بدین‌سان، قضیه «پول خارجی» در این میان دستخوش مسایلی دیگر می‌شود که مهم‌ترین آن دور شدن از یک واقعیت، و رفتن به سوی توهم و تخیل است.»
نوری این انحراف را در سطح فیلمنامه چنین ارزیابی کرد: «فیلمساز به طور کلی از فیلمنامه‌ای نسبتاً خوب بهره‌مند بوده است (داریوش مؤدبیان و فرید مصطفی هم این بار و هم در فیلمنامه‌های دو فیلم پیشین نقش عمده‌ای در ایجاد فضا و لحظه‌های طنزآلود در یک قصه اجتماعی داشته‌اند). این فیلمنامه به دلایلی نامعلوم خط کلی خود را به صورتی یکنواخت حفظ نکرده و از زمینه واقعیات زندگی امروز با رگه‌هایی از طنز تلخ، به زمینه‌ای غیرواقعی و توهمی، و سرانجام به کابوس رسیده است.»
در زمان نمایش عمومی «پول خارجی»، مطلبی بدون نام در شماره ۲۴۹۸ نشریه اطلاعات هفتگی (۱۸/۲۵ مهر ۱۳۶۹) منتشر شد. نویسنده این مطلب، علی‌رغم ضعف‌هایی که در «پول خارجی» ردیابی کرد، فیلم را نسبت به نمونه‌های مشابه دارای سطحی بالاتر دانست: «صرف‌نظر از ضعف‌های اساسی فیلم در شخصیت‌پردازی و پرداخت منطقی حوادث، مضمون چند بار مصرف دلار و دلارفروشی و قاچاق ارز، تاکنون به‌طور مستقیم و غیرمستقیم دستمایه کار چند فیلمساز دیگر هم بوده است که البته کار بنی‌اعتماد به دلایل بسیار، چند سر و گردن از آنها بالاتر قرار می‌گیرد. لااقل در فیلم «پول خارجی» علاقۀ فیلمساز به کار با چنین مضامینی از پیش‌زمینه‌ای روشن برخوردار است. او دو فیلم متوسط در کارنامه خویش به ثبت رسانده است که هر دو با لحنی واحد و هدف‌دار در پی طرح مضامین اجتماعی بوده‌اند. بنابراین فیلم سوم، نه به جهت توجه مردم عادی به موضوع دلار، بلکه باز هم به‌عنوان طرح یک «معضل» اجتماعی است که مورد توجه فیلمساز قرار می‌گیرد.»
با این وجود، نویسنده این مطلب پول خارجی را فیلمی می‌دانست که صرفاً به لایه‌های سطحی ماجراها می‌پردازد: «اما پول خارجی در بیان حرف و طرح معضلی که مد نظر دارد، دچار لکنت است. اشاره‌های سطحی به چند معبر مشهور تهران که بیشترین معاملات غیرمجاز ارزی در آنها انجام می‌شود، موضوع دلارهای بادآورده و… به همراه شخصیتی نسبتاً نامتعادل که با به‌دست آوردن دلارها، دچار مشکلات روحی، خانوادگی و شغلی می‌شود و… همگی در لایه ظاهری فیلمنامه قرار می‌گیرد و در این میان جایگاه هر گونه ژرف‌نگری و ریشه‌یابی نامشخص است.»
محمد شلیله هم در یادداشت خود در شماره ۱۹۱۷۰ روزنامه اطلاعات (۲ آبان ۱۳۶۹) همچون اکثر منتقدان دیگر اعتقاد داشت که «پول خارجی» فیلم یکدستی نیست: «پول خارجی به گزارش آنچه روزمره و در کنار ما روی می‌دهد در پوششی از طنزی توانا و آمیخته به طنزی بعضاً ناتوان در جریان تولید هیجان‌هایی واقعی و گاه و بیش [از] آن غیرواقعی جهت تأمین انگیزه برای تعقیب موضوع خود می‌پردازد. که در ارائه تصویرهای واقعی، موفق، اما در نمایش تصویرهای تصنعی اگر نه کاملاً ناموفق، اما قرین واقعیت نیز نیست. و این ضعف گاه فیلم را تا حد برخی یا بسیاری فیلم‌ها و سریال‌های ضعیف تلویزیونی تنزل می‌دهد.»
با این وجود، شلیله «پول خارجی» را گامی ارزشمند در مسیر تکامل سینمای واقع‌گرا قلمداد کرد: «علی‌رغم این ضعف‌ها که از آن یاد شد، «پول خارجی» به‌عنوان گامی در راه تکامل سینمای واقع‌گرا، جامعه‌دوست و صمیمی از اهمیت و ارزشی جدی و در عین حال هشداردهنده برخوردار است. «پول خارجی» توفیق داشته تا آسیب‌شناسی مشکلات قشری از جامعه را مستقل از آنکه چه نقشی در جامعه ایفا می‌کنند وجهه همت خویش قرار داده، از دور و بیرون به آن نگریسته و آن را به آنان که در دل و درون آن غوطه‌ورند، بازنمایاند.»
فیلم «پول خارجی» را می‌توانید از این لینک در فیلم‌نت تماشا کنید.
