تکنولوژی آزادی می‌دهد یا خود ابزار کنترل است؟
«ویتالیک: داستان اتریوم» سفری به دل انقلاب کریپتو
- 12 دقیقه مطالعه
مستند «ویتالیک: داستان اتریوم» پرتره‌ای سینمایی از زندگی و ذهنیت نابغه‌ای است که با خلق اتریوم، نه تنها دنیای رمزارزها بلکه مفهوم اعتماد و آینده اقتصاد دیجیتال را از نو تعریف کرد.
به گزارش فیلم نت نیوز، امروز شاید بیش از سال ۲۰۰۸، همان سالی که بیت‌کوین به عنوان اولین ارز دیجیتال به جهان معرفی شد، اسامی رمز‌ارزهای گوناگون را شنیده باشیم؛ بیت‌کوین، اتریوم، دوج‌کوین، ترون و تعداد قابل توجه دیگری که شاید هنوز به محبوبیتی جهانی نرسیده باشند، اما قطعا در زندگی امروز و مخصوصا آینده ما و دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم تاثیر عظیمی خواهند داشت. اولین مواجه فردی که با این رمزارزها آشنایی ندارد برمی‌گردد به ماهیت آن‌ها و نحوه کارشان و اینکه اصلا به چه دردی می‌خورند. آیا باید جدی‌شان گرفت؟ باید وارد این بازار شد و دست به معاملههای ارزی زد؟ با کسب دانش در این زمینه و ورود به این بازار قطعا علاقه‌ها به نحوه شکل‌گیری و قصه‌های پشت این رمزارزها بیشتر می‌شود، اما مساله این است ما چه میزان منابع برای یادگیری و افزایش سواد در حوزه رمزارز در اختیار داریم؟ مستند «ویتالیک: داستان اتریوم» در دسته همان منابع ارزشمند و محدودی قرار می‌گیرد که چه برای یک فرد علاقه‌مند و فعال در زمینه رمزارز و چه کسی که هنوز با این نوع از ارز‌ها آشنایی ندارد حرف‌های جالبی برای گفتن و داستان‌های جالبی برای تعریف کردن دارد.
تماشای «ویتالیک: داستان اتریوم» در فیلم نت
«ویتالیک: داستان اتریوم» محصول سال ۲۰۲۴ آمریکا، ساخته زک اینگراشی، مستندی است که علاقه‌مندان به ارز‌های دیجیتال و شیفتگان معاملههای ارزی را با ابعاد جدید و گفته‌نشده‌ای از رمزارز محبوب دنیا، اتریوم، آشنا می‌کند.
مستند «ویتالیک: داستان اتریوم» اثری است که در همان دقایق نخستین خود تکلیفش را با بیننده‌اش روشن می‌کند. این مستند صرفا یک گزارش خشک و خطی از تاریخچه یک فناوری نوظهور نیست، بلکه پرتره‌ای زنده و عمیق از شخصیتی استثنایی و جهان ذهنی اوست. صحنه آغازین اثر، ویتالیک بوترین را نشان می‌دهد؛ خالق اتریوم که پیش از یک سخنرانی بزرگ، بی‌تکلف، ساده و صمیمانه مشغول نوشیدن چای و حرف زدن درباره پیشینه چای و نام آن است. همین تصویر ساده ابتدایی، به شکلی نمادین دریچه‌ای به جهان ذهنی نابغه‌ای باز می‌کند که پشت آرامشش، ایده‌هایی در جوشش است؛ ایده‌هایی که بعدها نه فقط یک رمزارز، بلکه بستری نو برای بازآفرینی مناسبات اقتصادی، مالی و حتی اجتماعی جهان را ساختند.
زک اینگراشی کارگردان این مستند به شکلی زیرکانه به جای آنکه ویتالیک را به عنوان یک چهره اسطوره‌ای و دست‌نیافتنی معرفی کند، او را در روزمره‌ترین موقعیت‌های زندگی دنبال می‌کند؛ از نحوه راه رفتنش گرفته تا تپق‌های کوچک هنگام صحبت کردن و از بی‌خانمانی و زندگی در چادر گرفته تا سفرهای مداومش. این نگاه دقیق و جزئی‌نگر، تصویری انسانی از ویتالیک بوترین ترسیم می‌کند؛ انسانی که با وجود تمام تفاوت‌های ذهنی‌اش، همچنان درگیر ساده‌ترین انتخاب‌ها و دغدغه‌هاست. به عنوان نمونه در صحنه‌ای شاهد باز کردن چمدانش هستیم؛ چمدانی شلوغ، نامرتب و کیسه‌هایی که در کیسه‌های دیگر قرار گرفته‌اند و وسایلی شخصی که او را در ظاهر به مانند یک آدم عادی نشان می‌دهد. تضاد بین ادعای ویتالیک بر انسانی ساده و معمولی‌بودن با پیشروی مستند و ارائه ابعاد شغلی و نحوه زندگی او، به یکی از محور‌های دیدنی آن بدل می‌شود.
نکته مثبت «ویتالیک: داستان اتریوم» این است که در سطح پرتره‌پردازی شخصی متوقف نمی‌شود، بلکه به شکلی کمال‌گرایانه، زندگی و سیر تکاملی ویتالیک را که در نهایت منجر به خلق اتریوم می‌شود روایت می‌کند. اتریوم در واقع یک رمزارزِ دیگر نیست؛ آن گونه که مستند روشن می‌سازد، اتریوم بستر و زیرساختی برای قراردادهای هوشمند و اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز است، شبکه‌ای که فراتر از مفهوم پول دیجیتال عمل می‌کند و امکانی نو برای بازتعریف اعتماد در مناسبات انسانی فراهم می‌آورد. این نگاه به اتریوم نه تنها برای مخاطب متخصص، بلکه برای تماشاگری که تا پیش از این کوچک‌ترین آشنایی با دنیای بلاکچین نداشته است نیز قابل فهم و الهام‌بخش است.
مستند در کنار پرتره ویتالیک جوان، روایت‌های دیگران را نیز وارد می‌کند؛ چهره‌هایی که در شکل‌گیری و رشد اتریوم به شکل مستقیم و غیرمستقیم نقش داشته‌اند اما کمتر شناخته شده‌اند؛ همچون همکاران و شریکان ویتالیک در اتریوم و حتی اعضای خانواد‌ه‌اش مانند پدر او. این انتخاب، مستند را از تبدیل شدن به روایتی تک‌صدا دور می‌کند و به مخاطب اجازه می‌دهد اتریوم را نه فقط از زاویه نگاه خالقش، بلکه از منظر جامعه‌ای گسترده‌تر درک کند.
از حیث ساختار سینمایی نیز اثر موفق عمل می‌کند. ریتم روایت، متناسب با پیچیدگی موضوع طراحی شده است؛ لحظه‌های شخصی زندگی ویتالیک با توضیح‌های فنی درباره اتریوم در هم می‌آمیزد و فضایی را ایجاد می‌کند که مانع از نگاه سطحی به روایت خلق این رمزارز می‌شود. انتخاب نماها، تاکید بر مکث‌ها، اتفاق‌های پشت صحنه خلق اتریوم، سخنرانی‌های ویتالیک و استفاده از گفت‌وگوهای خودمانی، به اثر در دل تحلیلی جدی لحنی صمیمی می‌بخشد. دوربین در لحظه‌های کلیدی، فاصله‌اش را کم و زیاد می‌کند؛ گاهی به ویتالیک نزدیک می‌شود تا لرزش صدا یا نگاه عمیقش را ثبت کند و گاهی از دور به صحنه‌ها نگاه می‌کند تا او را در ابعادی وسیع‌تر، در میان انبوهی از مخاطبان، یا در حین پرسه‌هایش نشان دهد. این ترکیب ظریف، هم بُعد انسانی شخصیت را به تصویر می‌کشد و هم بُعد اسطوره‌ای او را از یاد نمی‌برد.
آنچه این مستند را از بسیاری از آثار مشابه متمایز می‌کند، شیوه روایت تاریخچه اتریوم است. مستند نه صرفا به دنبال ثبت یک موفقیت بلکه در پی فهمیدن چرایی و چگونگی شکل‌گیری آن است. در طی مستند پرسیدن سوال‌های ساده اما بنیادینی را شاهد هستیم که از ویتالیک بوترین و همکارانش پرسیده می‌شود؛ چه شد که اتریوم را خلق کردی؟ اسمش از کجا آمده؟ و سوال‌هایی از این دست. همین سوال‌هاست که حتی بینندگان آگاه را هم به تفکر و اندیشیدن درباره نگاهشان به دنیای رمزارزها وامی‌دارد.
در روایت این مستند می‌بینیم که ویتالیک برخلاف بسیاری از پیشگامان دنیای دیجیتال که تمرکز اصلی‌شان بر سودآوری یا قدرت‌نمایی بود، اتریوم را به عنوان ابزاری برای تحقق یک آرمان انسانی بنا نهاد؛ ساختن فضایی آزاد و غیرمتمرکز که در آن هر فرد، فارغ از وابستگی به نهادهای سازمانی سنتی، بتواند نوع جدیدی از اعتماد را تجربه کند. همین نگاه آرمان‌گرایانه است که اتریوم را به پدیده‌ای فراتر از اقتصاد دیجیتال بدل کرده و آن را به جنبشی فکری و فرهنگی نزدیک کرده است.
افزون بر این، مستند موفق می‌شود تجربه تماشاگر را از مرز آشنایی صرف با ویتالیک و رمزارز اتریوم عبور دهد و او را وادار به پرسش و نگرانی درباره آینده خود کند. تماشاگر علاقه‌مند و دغدغه‌مند پس از پایان مستند تنها با یک تصویر کامل‌تر از خالق اتریوم نمایشگرش را خاموش نمی‌کند، بلکه با پرسشی بنیادین روبه‌رو می‌شود؛ جایگاه من در این آینده غیرمتمرکز کجاست؟ آیا تکنولوژی می‌تواند آزادی واقعی را به ما بدهد یا خود به ابزار کنترل تازه‌ای بدل خواهد شد؟ این پرسش‌هاست که پس از پایان مستند بر ذهن بیننده باقی می‌مانند و تاثیر می‌گذارند.
در نهایت «ویتالیک: داستان اتریوم» بیش از یک مستند زندگینامه‌ای یا یک کلاس درس فناوری است. این اثر مواجهه‌ای است با ایده‌ای که در دل یک جوان نابغه شکل گرفت و امروز میلیون‌ها انسان در سراسر جهان را درگیر کرده است. این اثر یادآوری می‌کند که اتریوم صرفا ابزاری برای سرمایه‌گذاری یا سودآوری نیست، بلکه نماینده افقی تازه در اندیشه بشری است؛ افقی که در آن اعتماد و آزادیِ انتخاب به جای ساختارهای کهنه قرار می‌گیرند. «ویتالیک: داستان اتریوم» همچنین نمونه‌ای درخشان از پیوند میان روایت سینمایی و تحلیل اجتماعی است. اثر نشان می‌دهد که یک مستند فناورانه، در عین حفظ جذابیت برای مخاطب عام، می‌تواند ابعادی چندلایه داشته باشد؛ هم روایتی از یک زندگی شخصی باشد و هم تحلیلی از یک تحول اقتصادی و نوع جدیدی از زندگی مدرن. این اثر، مخاطب را نه تنها با گذشته و حال اتریوم، بلکه با آینده‌ای که در حال شکل‌گیری است مواجه می‌کند؛ آینده‌ای که شاید بیش از آنکه به فناوری وابسته باشد، به رویاها و ایده‌های انسان‌هایی مانند ویتالیک بوترین گره خورده است.
تماشای این اثر، چه برای علاقه‌مندان به مستند و چه برای کنجکاوان دنیای فناوری، تجربه‌ای دوسویه است؛ از یک سو آشنایی با زیست و ذهنیت انسانی خاص به نام ویتالیک بوترین و از سوی دیگر مواجهه با آینده‌ای که اتریوم آن را رقم خواهد زد؛ آینده‌ای که اگر چه هنوز در حال شکل‌گیری است، اما بی‌تردید نام ویتالیک و اتریوم در تاریخ آن ماندگار خواهد بود.
رامتین امانی
برچسب‌ها: مستند
نظرات
