تفاوت رئالیتی شو با مسابقه تلویزیونی
محمدرضا نصیری
اصطلاح رئالیتی‌شو تاریخچه‌ای طولانی نزد افکار عمومی ندارد. تا پیش از «جوکر» کم‌تر کسی در میان مخاطبان عام سینما و تلویزیون و پلتفرم‌های ایرانی با این واژه آشنا بود. حالا بین علما اختلاف افتاده در دسته‌بندی برنامه‌های سریالی یا مجموعه‌ای غیرداستانی که کدام‌یک رئالیتی‌شو و کدام مسابقه هستند. رپالیتی‌شو هم مثل اصطلاحاتی نظیر داربی، هت‌تریک، سیتکام و… آن‌قدر تکرار شدند که پیش از درک معنای واقعی‌شان در ادبیات فارسی جا افتادند.
در این گونه برنامه‌ها، به‌جای هنرپیشه‌های حرفه‌ای و تعلیم‌دیده، مردم عادی یا اقشار خاصی یا اعضای یک خانواده حضور دارند که در موقعیت‌های ویژه و تجربه‌نشده‌ای قرار می‌گیرند و کنش و واکنش واقعی آنان در آن موقعیت‌ها به تصویر کشیده می‌شود.
رئالیتی‌شو انواع مختلفی دارد و برنامه‌های زیادی زیرمجموعه این عنوان قرار می‌گیرند. در یک کلام اگر بخواهیم تعریف کنیم، رئالیتی‌شو به برنامه‌ای تلویزیونی گفته می‌شود که یک‌سری افراد عادی و غیرمشهور در آن شرکت می‌کنند و در قالب مسابقه یا غیرمسابقه‌ای به ستاره تبدیل می‌شوند. با این تعریف حتی جوکر هم در دسته‌بندی رئالیتی‌شو قرار نمی‌گیرد چون به رقابت یک‌سری چهره‌های شناخته شده و ستاره اختصاص دارد اما با این‌حال دامنه آن به‌قدری گسترده است که جوکر را هم می‌تواند در برگیرد.
مسابقه مردمی
چیزی که در مسابقات تلویزیونی نظیر مسابقه هفته، مسابقه علمی در دهه۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ و هفت‌خان در دوران امروزی ساخته شده در پلتفرم‌های خارج از تلویزیون دیده‌ایم. عده‌ای مردم عادی در مسابقه‌ای شرکت می‌کنند که جوایزی هم دارد.
استعدادیابی
این هم ویژه مردم عادی است. نمونه‌های موفق خارجی می‌توان به ایکس فکتور یا آمریکاز گات تلنت یا آمریکن آیدل اشاره کرد که در کشورهای مختلفی مورد تقلید قرار گرفت. یا عصر جدید در تلویزیون و بندبازی در فیلم‌نت. این‌گونه برنامه‌ها به افراد عادی اجازه می‌دهد مشهور شوند.
دوربین مخفی
این شاید قدیمی‌ترین ژانر واقعیت‌شو باشد که از همان روزهای اولیه تلویزیون محبوبیت یافت. نمونه‌هایی در صداوسیما و حتی اخیرا در اینستاگرام ساخته شده که تقلید از الگوهای خارجی بوده‌اند؛ دوربین در جایی پنهان می‌شود و نمایشی برای رهگذران و مردم عادی ترتیب داده می‌شود تا از واکنش آنها فیلم گرفته شود.
مستند صابونی (docusoap)
اختصاص دارد به تصویربرداری از زندگی خصوصی یک سلبریتی که این ژانر را شبکه تلویزیونی موسیقی MTVابداع کرد و کارش گرفت. یک گروه فیلمبرداری لحظه به لحظه زندگی یک خواننده را تصویربرداری می‌کردند و مردم به تماشای زندگی عادی آن ستاره می‌نشستند. برنده و بازنده‌ای نداشت.
افراد خارق‌العاده
برنامه‌هایی با محوریت کشف و معرفی آدم‌هایی که استعداد یا ظاهری عجیب دارند. خوراک برنامه بیست‌وسی یا اخبار ساعت۲۲ شبکه سه که بخشی از زندگی افرادی مثل عسگر، مردی که مارها مدام او را می‌گزیدند و… را به نمایش می‌گذارند.
بازسازی تاریخ
اختصاص به ساخت بخشی از تاریخ دارد به‌صورت بازسازی شده. نمونه‌ای از آن در سال‌های اخیر از شبکه‌های فارسی‌زبان ماهواره‌ای دوبله و پخش شده؛ مستندهای بازسازی شده‌ای از تاریخ مثل چالش جنگجو و…
دوست‌یابی
در این ژانر زوج‌ها یا مجردها در موقعیت‌های قرار ملاقات یا عاشقانه دور هم جمع می‌شوند.
تغییر شکل
این ژانر به طور فزاینده‌ای محبوبیت دارد؛ برنامه‌هایی که افراد عادی خانه یا سبک زندگی یا چهره خود را با کمک متخصصان تغییر می‌دهند.
رویاهای برآورد شده
یک چهره معروف به‌طور سرزده با مردم عادی روبه‌رو می‌شود و واکنش احساسی آنها ثبت می‌شود.
رئالیتی گیم
این، بزرگ‌ترین و موفق‌ترین ژانر واقعیت، شامل شرکت‌کنندگانی است که برای جوایز رقابت می‌کنند، در حالی که اغلب در یک محیط باید برای مدتی کنار هم زندگی کنند. مرحله به مرحله شرکت‌کنندگان از دور مسابقه کنار می‌روند تا فینالیست‌ها و در نهایت برنده مسابقه مشخص شود. تقریبا چیزی که در جوکر اتفاق افتاد منتهی با شرکت‌کنندگان غیرسرشناس و گمنام.
بازمانده
یک‌جور مسابقه هیجانی بین افرادی که به‌عنوان شرکت‌کننده مسابقه باید از مراحل سخت و خطرناک در هر قسمت به‌سلامت عبور کنند. نمونه‌های زیادی در تلویزیون خودمان هم از این دست ساخته شده.
سفری
این هم از آن دست ژانرهای محبوب بین مردم است. یک نفر یا یک گروه به سفر به جاهایی می‌روند که مردم عادی کم‌تر امکان سفر به آن‌جا را دارند. برنامه‌های آشپزی در طبیعت هم جزو همین رده دسته‌بندی می‌شوند.
سبک زندگی
یک عده شرکت‌کننده مثل برنامه معروف بیگ برادر در یک مکان مشخص به زندگی روزمره می‌پردازند و مردم رای می‌دهند که پس از پایان دوره‌ای مشخص کدام‌یک در برنامه باقی بمانند و کدام حذف شوند.
رئالیتی‌شوی فیک
سریال‌های داستانی مثل آفیس (دفتر) مشمول این عنوان هستند. آفیس به تصویربرداری یک گروه مستند از کارهای روزمره افراد حاضر در یک اداره فروش کاغذ اختصاص داشت که چندین سال طول کشید. آنها بازیگران واقعی بودند و بر اساس سناریو بازی می‌کردند اما سبک سریال به مستند شباهت داشت.
جمع‌بندی
در بسیاری از این رئالیتی‌شوها یا برنامه‌های واقعی تلویزیونی واقعیت به‌صورت ساختگی و آن‌طور که سازندگان برنامه می‌خواهند به نمایش گذاشته می‌شود. مردم گمان می‌برند همه چیز بداهه و اتفاقی است اما در بخش یا بخش‌هایی از برنامه‌ها سناریویی مشخص وجود دارد و افراد، خواسته‌های کارگردان و نویسنده را بازی می‌کنند.
