تاریخچه حضور سینماگرهای ایرانی در اسکار

به گزارش فیلم‌نت نیوز، تا به امروز که بیش از ۹۰ دوره از برگزاری مراسم اسکار می‌گذرد بیش از ۱۵ ایرانی اعم از فیلمسازِ فیلم بلند، فیلم کوتاه، مستند، انیمیشن‌ساز، بازیگر، فیلمنامه نویس، طراح لباس و… نامزد جایزه اسکار شده اند و نام ایران و ایرانی را مشهورترین رویداد سینمایی جهان زنده نگه داشته‌اند. حالا به بهانه اعلام نامزدهای جایزه اسکار دوره نودوهفتم که در آن نام سه سینماگر ایرانی نیز به چشم می خورد با تاریخچه حضور سینمای ایران و همینطور سینماگرهای ایرانی در این رویداد با اعتبار آشنا می‌شویم.

۱. باد صبا

کارگردان: آلبر لاموریس

تاریخ اکران: 1978

ژانر: مستند

محصول: فرانسه و ایران

اولین فیلم محصول ایران که توانست در فهرست نهایی نامزدهای جایزه اسکار قرار بگیرد توسط یک فیلمساز غیرایرانی ساخته شد، مستند «باد صبا» به کارگردانی آلبر لاموریس سینماگر بزرگ فرانسوی که سرنوشتش نیز در ایران رقم خورد، سال ۱۹۷۸ در پنجاه و یکمین دوره مراسم اسکار سدشکن شد و راه سینمای ایران را به اسکار باز کرد. اتفاق غم انگیز اینکه آلبر لاموریس که در دنیای سینما بیشتر برای ساخت فیلم کوتاه «بادکنک قرمز» شناخته می‌شد در هنگام فیلمبرداری بخش دوم مستند «باد صبا» در سال ۱۹۷۰ براثر حادثه ای که برای بالگردش رخ داد از دنیا رفت. «باد صبا» در حقیقت سال ۱۹۶۹ ساخته شده بود ولی با همت فرزند و همسر لاموریس تکمیل شد و در سال ۱۹۷۸ منتشر و نامزد جایزه اسکار شد.

۲. بچه‌های آسمان 

کارگردان: مجید مجیدی

تاریخ اکران: 1997

ژانر: درام خانوادگی

محصول: ایران

با وجود موفقیت «باد صبا»، سینمای ایران تا نزدیک به ۲۰ سال بعد، هیچ حضوری در رویداد اسکار نداشت تا اینکه «بچه های آسمان» ساخته مجید مجیدی توانست نظر اعضای آکادمی اسکار را به خود جلب کند و به عنوان اولین فیلم ایرانی ساخته یک کارگردان ایرانی در رویداد اسکار مورد توجه قرار گرفت فیلمی که البته از روی بدشانسی با یکی از مشهورترین و محبوب ترین آثار غیرانگلیسی زبان دهه ۹۰ میلادی یعنی «زندگی زیباست» ساخته روبرتو بنینی رقیب بود و این جایزه را هم در نهایت به فیلم بنینی واگذار کرد.

البته باید ذکر کرد در فاصله بین نامزدی اسکار بهترین مستند «باد صبا» و نامزدی اسکار بهترین فیلم بین الملل «بچه های آسمان» تعدادی سینماگر ایرانی در شاخه هایی مانند بهترین طراحی لباس، بهترین فیلمبرداری، بهترین جلوه های ویژه و بخش بهترین فیلمنامه به میان نامزدهای نهایی اسکار راه پیدا کرده بودند ولی هیچ کدام از این فیلم‌ها ساخته سینماگرهای ایرانی نبودند و می توان گفت رد و نشانی از سینمای ایران در آنها به چشم نمی خورد. همین روند تا سال ۲۰۱۱ نیز ادامه داشت که البته در انتهای این متن به چند مورد از شناخته شده ترین ایرانی‌های نامزد اسکار در بین این سال‌ها نگاهی انداخته‌ایم.

۳. جدایی نادر از سیمین

کارگردان: اصغر فرهادی

تاریخ اکران: 2011

ژانر: درام

محصول: ایران

دست سینما و سینماگرهای ایرانی تا پایان دهه دو هزار در رسیدن به اسکار کوتاه بود تا اینکه اولین بار سال ۲۰۱۱ اصغر فرهادی کارگردان نام آشنای سینمای کشورمان با فیلم تحسین شده «جدایی نادر از سیمین» همه طلسم‌ها را شکست و تبدیل به نخستین ایرانی تاریخ سینما شد که نامش از پاکت مهر و موم شده آکادمی بیرون آمد و به بالای سن رفت تا تندیس اسکار را در دستان خود لمس کند، همان لحظه ای که فرهادی با ادای جمله «سلام به مردم خوب سرزمینم» به زبان فارسی آن را برای همیشه در ذهن ایرانیان جاودانه کرد. اصغر فرهادی با «جدایی نادر از سیمین» جایزه اسکار بهترین فیلم بین الملل را دریافت کرد. نامزدی اسکار بهترین فیلمنامه غیراقتباسی فرهادی برای «جدایی» نیز یکی دیگر از افتخارات این فیلم و فرهادی بود. فرهادی به اولین فیلمنامه نویس ایرانی نیز بدل شد که توانست با یک فیلمنامه فارسی زبان توجه اعضای آکادمی را به خود جلب کند. یک سال بعد فیلم کوتاه «پروانه» ساخته تلخون حمزوی سینماگر ایرانی سوییسی نیز توانست چراغ سینمای سینماگرهای ایرانی را در رویداد اسکار روشن نگه دارد. حمزوی در سال ۱۹۷۹ در تهران متولد شده بود و در هفت سالگی به سوییس مهاجرت کرده بود.

۴. فروشنده

کارگردان: اصغر فرهادی

تاریخ اکران: 2016

ژانر: درام

محصول: ایران و فرانسه

همانطور که اغلب علاقه مندان به سینمای ایران می دانند، سینمای کشورمان در دهه ۲۰۱۰ میلادی بدون تردید با نام فرهادی گره خورده است، اصغر فرهادی در ادامه موفقیت های خود در سال ۲۰۱۶ در هشتادونهمین دوره اسکار با فیلم «فروشنده» که از حضور دو ستاره بزرگ سینمای ایران در آن سال ها یعنی ترانه علیدوستی و شهاب حسینی بهره می گرفت، توانست باردیگر جایزه اسکار بهترین فیلم بین الملل را تصاحب کند و برای دومین بار سینمای ایران و سینماگرهای ایرانی را مفتخر به دریافت بالاترین جایزه سینمایی ایالات متحده آمریکا کند جایزه ای که حواشی بسیاری نیز به همراه داشت، فرهادی به مراسم نرفت و به جای خود دو چهره برجسته موفق ایرانی حاضر در آمریکا را به مراسم فرستاد.

۵. در سایه سرو

کارگردان: شیرین سوهانی و حسین ملایمی

تاریخ اکران: 2024

ژانر: انیمیشن کوتاه جنگی

محصول: ایران

حالا اما بعد از ۸ سال غیبت سینمای ایران در مراسم اسکار، در سال ۲۰۲۵ سه سینماگر ایرانی در مراسم اسکار حاضر می شوند، دو انیمیشن ساز به نام های شیرین سوهانی و حسین ملایمی برای انیمیشن کوتاه «در سایه سرو» چنان درخشان ظاهر شده اند که اعضای آکادمی را به تحسین این کار کوتاه وادار کرده اند. سوهانی و ملایمی این اثر را در داخل مرزهای ایران و به تهیه کنندگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ساخته اند. «در سایه سرو» در مورد یک ناخداست که از اختلال استرس پس از سانحه رنج می‌برد، او با دخترش در خانه‌ای محقر در کنار دریا و در انزوا زندگی می‌کند. دیگر نامزد ایرانی امسال نیز محمد رسول‌اف کارگردان شناخته شده ایرانی است که با فیلم «درخت انجیر معابد» محصول کشور آلمان نامزد اسکار بهترین فیلم بین الملل شده است و شانس این را دارد که این جایزه با ارزش سینما را برای کشور آلمان به ارمغان بیاورد.

همانطور که در بالا اشاره شد بین «بچه های آسمان» و «جدایی نادر از سیمین» سینماگرهای ایرانی در فیلم های غیرایرانی در رشته های مختلف نامزد جایزه اسکار شدند که از میان آنها می توان به شهره آغداشلو بازیگر ایرانی فیلم «خانه ای از شن و مه» که در سال ۲۰۰۳ نامزد جایزه اسکار بهترین بازیگر مکمل زن شد یا کامی عسگر تدوینگر صدای فیلم «آپوکالیپتو» اثر مل گیبسون که توانست نامزد جایزه اسکار شود، اشاره کرد و البته تعدادی فیلم نیز ساخته سینماگرهای ایرانی در این سال ها نامزد جایزه اسکار شدند که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.

۶. کشتن جو

کارگردان: مهدی نوروزیان

تاریخ اکران: 1999

ژانر: فیلم کوتاه

محصول: بریتانیا

یک سال بعد از طلسم شکنی مجید مجیدی برای سینماگرهای ایرانی، در هفتاد و دومین دوره مراسم اسکار، مهدی نوروزیان فیلمساز ایرانی بریتانیایی نیز با فیلم کوتاه «کشتن جو» نامزد جایزه اسکار بهترین فیلم کوتاه شد تا پای سینماگرهای ایرانی را به بخش های کوتاه سینمایی نیز باز کند. البته فیلم «کشتن جو» محصول بریتانیا و با زبان انگلیسی بود بااین حال نوروزیان یک کارگردان متولد ایران است.

۷. پرسپولیس

کارگردان: مرجان ساتراپی و ونسان پارونو

تاریخ اکران: 2007

ژانر: انیمیشن

محصول: فرانسه و آمریکا

در عرصه انیمیشن اولین فیلم ساخته یک سینماگر ایرانی که توانست نامزد جایزه اسکار بهترین انیمیشن بلند سینمایی شود به سال ۲۰۰۷ و انیمیشن جنجالی «پرسپولیس» برمی گردد. انیمیشنی که توسط مرجان ساتراپی و ونسان پارونو با ترکیبی از زبان های فرانسوی و فارسی ساخته شد و البته به سبک فیلم کوتاه «کشتن جو» صرفا توسط یک سینماگر ایرانی ساخته شد و ربطی به سینمای درون مرز ایران نداشت. دو سال بعد از موفقیت «پرسپولیس» دوباره یک سینماگر ایرانی در عرصه انیمیشن این بار البته انیمیشن کوتاه نامزد جایزه اسکار شد، انیمیشن کوتاه «اختاپودی» ساخته عمود مخبری نیز همچون «پرسپولیس» محصول فرانسه بود. ضمنا در انتها باید اشاره کنیم سال ۲۰۱۸ رایکا زهتابچی کارگردان ایرانی الاصل ساکن لس آنجلس نیز توانست پا جای اصغر فرهادی بگذارد و به عنوان دومین ایرانی برنده تندیس اسکار شود رایکا زهتابچی که البته باز هم فیلمش ربطی به مرزهای درون ایران نداشت با مستند کوتاه «پریود. ختم کلام.» جایزه بهترین فیلم مستند کوتاه اسکار را دریافت کرد.

محمدامین شکاری