کتاب «فیلمفارسی چیست» مجموعه‌ای از گفت‌وگوها، مقالات و میزگردهایی است با گردآوری حسین معززی‌نیا که پس از ۱۵ سال به همت نشر هرمس دوباره منتشر شده است.
به گزارش فیلم نت نیوز، کتاب «فیلمفارسی چیست» بر مبنای این پرسش که «فیلمفارسی چیست؟» شکل گرفته است. کلمه‌ای که سالهاست در نقدها و مقالات مربوط به سینمای ایران به کار برده می‌شود. این کلمه در دهه‌های پیشین توسط یکی از اولین منتقدان ایرانی وارد ادبیات سینمایی ما شده و تا امروز بیش از هر کلمه و تعبیر دیگری، در مقالات و اظهارنظرهای شفاهیِ اغلب صاحبنظران سینمای ایران به کار گرفته می‌شود، اما مفهوم این کلمه و مصادیقش از وضوح کامل برخوردار نیستند و در بسیاری از موارد معانی کاملاً متفاوتی را به ذهن متبادر میکنند. اثر پیش رو سعی در توضیح این مفهوم در خلال گفت‌وگوها و مقالات متعدد دارد. در توضیح پشت جلد این کتاب در باب اهمیت مفهوم فیلمفارسی نوشته شده است: «مبحث فیلمفارسی از هر جنبه که مورد ارزیابی واقع شود مقولۀ مهمی است و همواره میتواند توضیح دهندۀ بسیاری از مشکلات و روشنکنندۀ راههای مقابله با خطاها و بیخردیهای مرسوم در سینمای ایران باشد.»
حسین معززی‌نیا نویسنده، منتقد فیلم، مدرس سینما و مستندسازی است که کتاب‌های «درباره ابراهیم حاتمی کیا» و «سینما و افق های آینده» از دیگر تألیفات اوست. معززی نیا در قسمتی از مقدمه این اثر در توضیح اصطلاح فیلمفارسی می‌نویسد: «اگرچه در معنای این کلمه اختلاف نظر وجود دارد، در فیلمفارسی نامیدنِ بخش عمدۀ تولیدات سینمای ایران (از آغاز تاکنون) اغلب منتقدان هم نظرند. یعنی تقریباً بدیهی انگاشته شده که بخش اصلی فیلم‌های تاریخ سینمای ایران با تبعیت از قواعد فیلمفارسی ساخته شده‌اند. بنابراین، در آغازِ یک رشته مباحث تئوریک در خصوص مسائل و وقایع سینمای ایران، برگزیدن مفهوم فیلمفارسی به‌عنوان اولین موضوع، ضروری به نظر می‌رسد.»
کتاب حاضر از سه فصل تشکیل شده است: فصل اول با توضیحات واضعِ کلمۀ فیلمفارسی آغاز می‌شود. در این فصل نویسنده ذیل گفت‌وگو با کسانی که مشهورترین عوامل فیلمفارسی‌ساز محسوب شده و می‌شوند، سعی در روشن‌سازی هرچه بیشتر فیلمفارسی دارد و دیدگاه سینماگران ایرانی را در دهۀ ۵۰ نمایان می‌کند. همچنین دو تن از دست‌اندرکاران سینمای گذشته و حال، تفسیر خود را از شرایط ظهور و نحوۀ تولید فیلمفارسی ارائه داده‌اند. ناصرملک‌مطیعی، علیرضا داوودنژاد و مهدی فخیم‌زاده از جمله سینماگرانی‌اند که در این فصل با آن‌ها گفت‌وگو شده است.
در فصل دوم شاهد ۱۲ مقاله از منتقدان و اهل نظر در این زمینه‌ایم که رویکرد منتقدان و سینماگران ایرانی در دهۀ ۷۰ را عیان می‌سازد. «فیلمفارسی، فرزند ناقص‌الخلقۀ سینما در ایران» نوشتۀ مریم امینی و «منتقدان دهه‌های پنجاه و شصت و داستان‌های باورنکردنی فیلمفارسی» نوشتۀ اصغر عبداللهی از جمله مقالات موجود در این فصل‌اند. معززی نیا درمورد اهمیت مباحث تاریخی در این پژوهش خاطر نشان می‌کند که واکنش سینماگران هر دوره، هیجان‌ها، تردیدها و سرخوردگی‌هایشان هم بخشی از دامنه‌های این بحث را شکل می‌دهد؛ به همین دلیل نباید با این رویکرد که «آنچه می‌خوانیم به دورانی سپری شده تعلق دارد» سراغ این مباحث برویم؛ بلکه همۀ کلنجارها برای درک معنا و کارکرد تعبیر فیلمفارسی، سهمی از اصل بحث را در خود دارند. در فصل پایانی شاهد دو میزگرد مفصل دربارۀ دو موضوع «جذابیت در سینما» و «مخاطب سینما» با حضور چهار تن از دست‌اندرکاران سینمای ایرانیم.
نویسندۀ کتاب پیش رو با اشاره به اینکه این کتاب یک اثر کامل و جامع دربارۀ پدیدۀ فیلمفارسی با همۀ دامنه‌ها و تأثیراتش نیست، در بخشی از کتاب می‌نویسد: «قطعاً پدیده‌ای این همه دیرپا و چند لایه، در کتابی با این بضاعت، به تمامی تعریف نمی‌شود و بحث درباره‌اش پایان نمی‌پذیرد. خصوصاً که بدقولی و بی‌حوصلگیِ تعدادی از نویسندگان و دست‌اندرکارانی که قرار بود رأی و نظرشان در این مجموعه قرار گیرد، امکان کامل‌تر شدن کتاب را منتفی کرد. از سوی دیگر، مباحث تئوریک سینمای ما هیچگاه به شکل منطقی و مداوم طرح نشده و گاه چنان تشتتی در اظهار نظرها دیده می‌شود که حیرت‌انگیز است. کتاب حاضر نیز از این پراکندگی برکنار نمانده و بخشی از نوشته‌ها و گفته‌هایی که خواهید خواند، در تعارض با یکدیگر شکل گرفته‌اند. این وضعیت نتیجۀ منطقی شرایط نقادی و نظریه‌پردازی در سینمای ماست و همچنین نتیجۀ طبیعیِ پرداختن به موضوع خطیری که تاکنون به طور جدی مورد بحث و تحلیل واقع نشده است.»
در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم: «نباید تصور کرد که تمام دوران سینمای گذشته فیلمفارسی است. فیلمفارسی را من در مورد فیلم‌هایی به کار می‌بردم که وقتی می‌بردند پیش پخش‌کننده، می‌پرسید چند تا دعوای کافه‌ای دارد. در ابتدا که به ایران آمدم، اصطلاح «نوار متحرک» را در مورد این فیلم‌ها به کار بردم، اما بعد دیدم که این یک عنوان ترجمه‌ای از زبان فرانسه بود. بعد فکر کردم باید ترکیبی ساخت برای بیان، سینمای بی‌ارزش و بی‌اهمیتی که بعد از نمایش باید نگاتیو را در زباله دانی می‌انداختند؛ آن سری فیلم‌هایی که اصلاً نباید پایه و مبنای سینمای ایران محسوب شوند. آن جماعت دوربین را به ایران آورده بودند و دوربین برایشان وسیله‌ای برای تغذیه و معاش شده بود. البته قطعاً در آن دوران فیلم‌هایی ساخته شد که مشمول این عنوان نبودند و فیلم‌های خوبی محسوب می‌شوند.»
«فیلمفارسی چیست» با گردآوری حسین معززی‌نیا در ۳۶۶ صفحه و با بهای ۲۶۰ هزار تومان به همت نشر هرمس وارد بازار کتاب شده است.
ایبنا
