هوش مصنوعی در مسیر تسخیر سینما

به گزارش فیلم‌نت‌نیوز، در چند ماه اخیر حضور هوش مصنوعی چه درون صنعت فیلم و چه بیرون از آن، روز‌به‌روز چشم‌گیرتر و اخبار پیرامون آن فراگیرتر شده است. هم‌زمان که شرکت‌هایی چون OpenAI با شور و هیجان از نسل بعدی هوش مصنوعی و جایگزینی هزاران شغل در سال‌های آینده سخن می‌گویند، برخی فیلم‌های اسکاری نظیر «بروتالیست» (The Brutalist) و «امیلیا پرز» (Emilia Pérez) به دلیل استفاده از هوش مصنوعی برای تعدیل اجرای بازیگران، با واکنش شدیداً منفی منتقدان روبرو شدند تا خلأ قانونی استفاده از هوش مصنوعی بیش از پیش به چشم بیاید.

این نگرانی به حدی است که طبق گزارش‌ها، آکادمی اسکار در نظر دارد اعلام استفاده از هوش مصنوعی توسط فیلمسازان را هنگام ارائه فیلم برای داوری الزامی کند. در واقع، صنعت فیلم در تلاش است خود را با شاخه‌ای از فناوری وفق دهد که یکی دو سال اخیر، به شدت توجه عموم را به خود جلب کرده است.

واقعیت اما این است که فیلمسازان دست‌کم در ۵ سال گذشته مشغول استفاده از هوش مصنوعی بوده‌اند. کمپانی «مارول» در سال ۲۰۲۳ به شکلی جنجالی از هوش مصنوعی در ساخت تیتراژ آغازین سریال تلویزیونی «تهاجم مخفی» (Secret Invasion) استفاده کرد، فیلم «شانگ-چی» (Shang-Chi) هم دو سال پیش از آن، از شکلی دیگر از هوش مصنوعی برای برخی نماهایش بهره برده بود. روند اتفاقات و واکنش‌ها نشان می‌دهد بین سال ۲۰۲۱ تا امروز، استفاده از هوش مصنوعی شتاب گرفته و هم‌زمان حواشی و بحث‌های پیرامون آن نیز افزایش یافته است. این موضوع در فیلم‌های انیمیشن و حتی فیلم کوتاه رواج بیشتری دارد.

این مقدمه می‌تواند توضیحی باشد که چرا سازندگان فیلم «فال‌ گای» (The Fall Guy) که در کشورمان به «مرد ساده‌لوح» نیز معروف شد، استفاده خود از فناوری هوش مصنوعی را چندان علنی نکردند، یا چرا وجود آن در فیلم‌هایی چون «سونیک خارپشت ۳» (Sonic The Hedgehog 3) یا «ددپول و ولورین» (Deadpool & Wolverine) به تازگی فاش شده است.

در این مطلب قصد داریم به فیلم‌هایی اشاره کنیم که به نحوی از هوش مصنوعی استفاده کرده‌اند و نحوه این استفاده نیز شرح داده خواهد شد. نکته قابل توجه، انواع خاصی از هوش مصنوعی است که در این موارد به کار رفته یا کمتر دیده می‌شوند. یادگیری ماشین برای کارهایی چون کاهش سن (de-aging) و تغییر چهره در میان استودیوهای جلوه‌های بصری (VFX) به طور فزاینده‌ای رواج یافته است اما آنچه هنوز رواج زیادی نیافته، هوش مصنوعی مولد (generative AI) است که با ترکیب آثار هنرمندان و نویسندگان، به خلق متن یا تصویر می‌پردازد. برای مثال، تا به امروز، فیلم برجسته‌ای یافت نشده که از ابزاری مانند ChatGPT برای نوشتن فیلمنامه‌اش استفاده کرده باشد.

۱. مرد ایرلندی (The Irishman-2019)

درام جنایی مارتین اسکورسیزی از ترفندهای پیشرفته‌ گرافیک کامپیوتری (CG) برای جوان‌سازی ستارگانش، رابرت دنیرو، آل‌پاچینو و جو پشی استفاده کرد. در میان ابزارهایی که استودیوی ILM (اینداستریال لایت اند مجیک) در فرآیند تولید این فیلم به کار برد، برنامه‌ای به نام فیس‌سواپ (FaceSwap) وجود داشت که از یادگیری ماشین برای جستجو در میان تصاویر بی‌شمارِ بازیگران در فیلم‌های قدیمی‌ترشان استفاده می‌کرد.

پابلو هلمن، متخصص جلوه‌های بصری این فیلم می‌گوید: «ما نگاهی به فیلم‌های «کازینو»، «رفقای خوب»، «تنها در خانه»، «پدرخوانده ۲» و «پدرخوانده ۳» و صدها فیلم دیگر انداختیم و بعد از اجرا، بازیگران را به صورت جوان‌تر رندر (پردازش) کردیم. این تصاویر را از طریق پایگاه داده خود با استفاده از یک برنامه هوش مصنوعی که به دنبال زوایا و شرایط نوری مشابه می‌گشت، عبور می‌دادیم و برنامه کامپیوتری، فریم‌هایی را شبیه به آنچه رندر کرده بودیم، تولید می‌کرد.»

۲. شانگ چی و افسانه ده حلقه (Shang-Chi And The Legend Of The Ten Rings-2021)

استفاده از هوش مصنوعی در این ماجراجویی فانتزی-رزمی مارول در سال ۲۰۲۱ عمدتا بدون سروصدا بود. با این حال، استودیوی جلوه‌های بصری استرالیایی رایزینگ سان پیکچرز (Rising Sun Pictures) در وبسایت خود اعلام کرده است که این استودیو در کار خود روی «شانگ-چی»، «توانایی‌های هوش مصنوعی» خود را گسترش داده است.

در این استودیو در ۶ سکانس از یادگیری ماشینی برای جایگزینی چهره بدلکاران با چهره بازیگران فیلم استفاده شده است. به گفته این استودیو، این سکانس‌ها که نمونه‌ای اولیه از نوعی فناوری «دیپ فیک» (deep fake) در یک فیلم بلند سینمایی محسوب می‌شوند، «۳۰ هزار تصویر چهره از پنج شخصیت» را شامل می‌شد که مجموعاً بیش از ۴ میلیون تکرار آموزشی داشتند.

یک متخصص جلوه‌های بصری در این استودیو می‌نویسد: «ما از ابزارهای یادگیری ماشینی برای آموزش مدل‌های شبکه عصبی بازیگران اصلی و اعمال آن‌ها بر روی چهره بدلکارانی که درگیر مبارزات رزمی بودند، استفاده کردیم. خروجی به طرز باورنکردنی واقعی است. این کار چند سال پیش غیرقابل تصور بود. آنچه می‌توانست فرآیندی پرهزینه و طاقت‌فرسا باشد، اکنون بدون نیاز به سخت‌افزار خاصی، در اختیار یادگیری ماشینی قرار گرفته است.»

۳. ثور: عشق و تندر (Thor: Love And Thunder-2022)

استفاده از هوش مصنوعی در این ابرقهرمانی پرجنب‌وجوش هم تا حد زیادی از چشم منتقدان و عموم سینماروها پنهان مانده است. در مورد «ثور: عشق و تندر»، از یادگیری ماشینی برای خلق تصویر نوزادی کاراکتر «ثور» که در یک سکانس برجسته دیده می‌شود، استفاده شده است. از یک نوزاد واقعی به عنوان تصاویر مرجع استفاده و سپس از آن برای ساخت چهره «ثور» در نوزادی به شکلی تمام دیجیتال بهره گرفته شده است.

۴. مرد مورچه‌ای و زنبورک: کوانتومانیا (Ant-Man And The Wasp: Quantumania-2023)

در این فیلم از نرم‌افزار هوش مصنوعی ونیتی (Vanity AI)، ساخته استودیوی جلوه‌های بصری کانادایی Monsters Aliens Robots Zombies (به اختصار MARZ) استفاده شده است. برنامه‌ای که برای جوان‌سازی دیجیتالی بازیگران، تنظیم خط رویش مو، یا حذف لکه‌های پوستی طراحی شده است.

نشریه هالیوود ریپورتر در سال ۲۰۲۳ فاش کرد که فیلم «مرد مورچه‌ای و زنبورک: کوانتومانیا» محصول مارول، در نماهای خاصی مربوط به شخصیت کسی لنگ (Cassie Lang) با بازی کاترین نیوتون، از هوش مصنوعی ونیتی استفاده کرده است. این مقاله دقیقاً مشخص نمی‌کند که چگونه، اما اشاره می‌کند که هوش مصنوعی ونیتی در فیلم‌ها و سریال‌های دیگر از جمله «مرد عنکبوتی: راهی به خانه نیست» و فصل چهارم سریال «چیزهای عجیب» نیز به کار رفته است. فناوری‌ای که احتمالاً در ده‌ها فیلم دیگر بدون اطلاع مخاطب مورد استفاده قرار گرفته است. با این فن‌آوری می‌توان مثلاً پف زیر چشم بازیگر یا یک خال یا دندان خراب او را به سادگی در تمام سکانس‌ها اصلاح کرد.

۵. ایندیانا جونز و گردانه سرنوشت (Indiana Jones And The Dial Of Destiny-2023)

ماجراجویی دیرهنگامِ ایندیانا جونز در این فیلم ساخته جیمز منگولد، با یک سکانس اکشن طولانی آغاز شد که هریسون فورد در آن به شکل چشمگیری جوان شده است. کارگردان این فیلم هم مانند بسیاری از فیلم‌های منتشرشده در سال‌های اخیر، در این صحنه از جلوه‌های بصری (VFX) پیشرفته برای جوان‌سازی ستاره‌اش استفاده کرد. در این مورد، استودیوی ILM از ترکیبی از ابزارها استفاده کرد تا فوردِ آن زمان ۷۸ ساله را شبیه به نسخه چهل‌وچندساله خودش نشان دهد.

۶. فال‌ گای (The Fall Guy-2024)

ادای دینِ دیوید لیچ به جامعه بدلکاران هالیوود پر از صحنه‌های اکشن واقعی بود؛ اما در جای‌جای این فیلم هم از برخی ترفندهای هوش مصنوعی استفاده شده است. همان استودیوی استرالیایی رایزینگ سان پیکچرز (که در این زمینه بسیار حرفه‌ای و فعال است) در سکانس پایانی مربوط به یک هلیکوپتر، برای حذف جرثقیل‌ها و سیم‌ها و افزودن انفجارهای پس‌زمینه از جلوه‌های بصری (VFX) زیادی استفاده کرده است.

وب‌سایت این شرکت می‌گوید که آن‌ها از نرم‌افزار یادگیری ماشینی خود به نام ریوایز (Revize) برای تغییر و جایگزینی چهره بازیگران (مشابه کاری که در «شانگ-چی» انجام دادند) و حتی تغییر یک خط دیالوگ استفاده کرده‌اند. در یک صحنه از این فیلم‌، بازیگر دیالوگی را می‎گوید که کارگردان بعدها در اتاق تدوین، قصد تغییر آن را داشته است. در این صحنه به جای فیلمبرداری مجدد، از فناوری ریوایز که ترکیبی از یادگیری ماشینی و رویکردهای هنری است، استفاده شده است. نتیجه این که بازیگر، دیالوگ متفاوتی را به طور یکپارچه و بی‌نقص بیان می‌کند. این استودیو از این فناوری برای خلق بدل‌های دیجیتالی شگفت‌انگیز و واقعی و نیز تعویض چهره‌ها استفاده کرده است. استفاده از هوش مصنوعی در زمان اکران «فال گای» عمدتاً مورد توجه قرار نگرفت.

۷. تل‌ماسه: بخش دو (Dune: Part Two-2024)

شاید به یاد داشته باشید که ساکنان آراکیس، یعنی فرمن‌ها، چشمانی به رنگ آبی یخی دارند. در اولین فیلم «تل‌ماسه» به کارگردانی دنی ویلنوو که در سال ۲۰۲۱ اکران شد، هر جفت چشم آبی‌رنگ باید به صورت دستی توسط هنرمندان جلوه‌های بصری اضافه می‌شد؛ اما برای دنباله آن، استودیوی جلوه‌های ویژه DNEG از هوش مصنوعی برای تشخیص خودکار چشمان بازیگران و تغییر رنگ آن‌ها استفاده کرد.

۸. یک ناشناخته کامل (A Complete Unknown-2024)

فیلم زندگی‌نامه‌ای جیمز منگولد درباره باب دیلن شاید به همان اندازه آنالوگ به نظر برسد که موسیقی سوژه‌اش به گوش می‌رسد؛ اما فضای دهه ۱۹۶۰ آن برای جان‎بخشی و طبیعی شدن، به چند ترفند جلوه‌های بصری (VFX) نیازمند بود. طبق گزارش‌ها در «یک ناشناس کامل» باز هم از نرم‌افزار ریوایز شرکت رایزینگ سان پیکچرز برای جایگزینی چهره یک بدلکار با ویژگی‌های چهره تیموتی شالامی در چند نما از هوش مصنوعی استفاده شده است.

۹. فیوریوسا: حماسه مکس دیوانه (Furiosa: A Mad Max Saga-2024)

اگر دنباله پسا-آخرالزمانی جرج میلر را تماشا کرده‌اید و از خود پرسیده‌اید که چگونه «آلیا براون» بازیگر کودک را آنقدر شبیه به همتای بزرگسالش، «آنیا تیلور-جوی» درآورده‌اند، پاسخ‌تان هوش مصنوعی است. از «ریوایز» برای ترکیب ویژگی‌های چهره دو بازیگر استفاده شد، به طوری که با جلو رفتن فیلم، چهره فیوریوسا به تدریج به چهره بزرگسالیِ تیلور-جوی نزدیک‌تر می‌شود.

ریچارد کارتر بازیگر شخصیتی به نام «کشاورز گلوله» (The Bullet Farmer)، که در «مکس دیوانه: جاده خشم» (۲۰۱۵) حضور داشت، سال ۲۰۱۹ درگذشت. برای خلق مجدد این شخصیت هم با بازی «لی پری» از هوش مصنوعی استفاده شد. جو پلاته، ناظر جلوه‌های بصری Metaphysic در این باره گفت: «برای این نقش نمادین، تیم هوش مصنوعی ما از مجموعه ابزار اجرای عصبی استفاده کردند تا کاراکتر «کشاورز گلوله» را برای «مکس دیوانه: فیوریوسا» بازگردانند و چهره ریچارد کارتر را از طریق اجرای بازیگر جایگزین، لی پری، منتقل کردند.

۱۰. بیگانه: رومولوس (Alien: Romulus-2024)

فده آلوارز کارگردان فیلم، در استفاده گسترده از تکنیک‌های فیلمسازی سنتی از عروسک‌ها و مینیاتورها گرفته تا دکورهای فیزیکی برای پیش‌درآمدِ «بیگانه» خود به شکلی ستودنی متعهد بوده است. با این حال حجم زیادی از جلوه‌های بصری دیجیتال در فیلم «رومولوس» دیده می‌شود. «بیگانه» تا پیش از حضور شخصیت رووک (Rook)، حس‌وحال فیلم‌های اصلی را دارد که در سال‌های ۱۹۷۹ و ۱۹۸۶ اکران شدند. رووک، که ترکیبی از انیماترونیک و فناوری دیپ‌فیک هوش مصنوعی بود، بر اساس صدا و شباهت با مرحوم ایان هولم ساخته شد.

۱۱. اینجا (Here-2024)

درام تک‌لوکیشنیِ رابرت زمکیس هم مانند «فیوریوسا»، از هوش مصنوعی متافیزیک برای جوان‌سازی (و پیر کردن) دیجیتالی شخصیت‌هایش، به‌ویژه آن‌هایی که تام هنکس و رابین رایت نقش‌شان را بازی می‌کنند، استفاده کرد. این نرم‌افزار بر اساس ده‌ها تصویر و ویدئو از بازیگران در سال‌های جوانی‌شان «آموزش» دید و نتایج به عنوان نوعی «گریم دیجیتالی» بر روی اجرای فیزیکی آن‌ها اعمال شد.

در مطلبی درباره این فیلم در وب‌سایت متافیزیک آمده است: «تکنیک‌های سنتی گرافیک کامپیوتری به سادگی نمی‌توانستند به آنچه ما به دست آوردیم، برسند. با بهره‌گیری از فناوری‌های هوش مصنوعی اختصاصی خود، سیستمی ایجاد کردیم که می‌توانست به صورت پویا اجراها را در سنین مختلف منتقل و در عین حال ظرافت‌های احساسی و ویژگی‌های فیزیکی هر بازیگر را حفظ کند.»

۱۲. بروتالیست (The Brutalist-2024)

با توجه به استفاده گسترده از هوش مصنوعی در دیگر آثار اکران شده در سال ۲۰۲۴، معلوم نیست چرا واکنش منفی علیه «بروتالیست» این‌قدر شدید بود. شاید یک دلیلش نامزدی اسکار آدرین برودی بود که در نهایت هم به آن دست یافت.

به هر حال، استفاده از هوش مصنوعی برای بهبود تلفظ مجارستانیِ برخی دیالوگ‌های مجارستانی – که توسط بازیگران اصلی آدرین برودی و فلیسیتی جونز بیان شده‌اند، پیش از اعلام جوایز اسکار جنجال بسیاری به پا کرد. یک سال پیش تدوینگر فیلم فاش کرد که از ابزار هوش مصنوعی ساخته شده توسط شرکتی به نام Respeecher برای بهبود تلفظ زبان مجارستانیِ برودی و جونز استفاده کرده است.

۱۳. امیلیا پرز (Emilia Pérez-2024)

«بروتالیست» تنها فیلم اسکاری نیست که مشخص شده از هوش مصنوعی استفاده کرده است. درام کمدی موزیکال گانگستریِ ژاک اودیار نیز از نرم‌افزار Respeecher برای تنظیم اجرای آوازیِ ستاره‌اش، کارلا سوفیا گاسکون، در سکانس‌های موزیکال خود استفاده کرده است. اگرچه با توجه به جنجال‌های دیگری که «امیلیا پرز» با آن درگیر است، استفاده از نرم‌افزار برای اینکه صدای گاسکون شبیه به صدای «شِر» در اواخر دهه ۱۹۹۰ به نظر برسد، احتمالاً کمترین مشکل آن است.

خبر استفاده از هوش مصنوعی در «امیلیا پرز»، در جشنواره فیلم کن در ماه می ۲۰۲۴ و با مصاحبه صدابردار فیلم، سیریل هولتز، درباره استفاده از «فناوری شبیه‌سازی صدای یادگیری ماشینی» منتشر شد. ابتدا، استفاده از یک دوبلور صدای سنتی برای آهنگ‌های کارلا سوفیا گاسکون مد نظر بود، تا اینکه هولتز پیشنهاد کرد از نرم‌افزار هوش مصنوعی برای تنظیم اجرای او در نت‌های خاصی که خارج از گستره طبیعیِ صدای او بودند، استفاده شود. درست همان‌طور که در «فیوریوسا» یک چهره را با چهره دیگر ترکیب شده، در «امیلیا پرز» نیز دو اجرای آوازی در هم ادغام شده است.

۱۴. وضعیت الکتریکی (The Electric State – ۲۰۲۵)

برادران روسو کارگردان‌های «وضعیت الکتریکی» گفته‌اند که آن‌ها و همکاران‌شان از «هوش مصنوعی برای تعدیل صدا» در فیلم علمی-تخیلی خود استفاده کرده‌اند. آن‌ها دقیقاً مشخص نکردند که در کجای فیلم از این تکنولوژی استفاده شده است؛ اگرچه به نظر می‌رسد که فیلم‌سازان ممکن است رویکردی مشابه «بروتالیست» اتخاذ کرده باشند و از هوش مصنوعی برای تغییر نامحسوس دیالوگ در صحنه‌های خاصی استفاده کرده باشند. جو روسو درباره استفاده از هوش مصنوعی در این فیلم گفته است: «این کاری است که هر بچه ۱۰ ساله‌ای بعد از تماشای یک ویدیوی تیک‌تاک می‌تواند انجام دهد. اتهام‌زنی و اغراق زیادی وجود دارد؛ اما در نهایت خواهید دید که هوش مصنوعی به طور قابل توجه‌تری مورد استفاده قرار خواهد گرفت. گرچه هنوز نمی‌توان کارهای حیاتی و حساس هنری را با چیزی که درست قابل درک نیست، انجام داد. به همین دلیل است که خودروهای خودران هنوز فراگیر نشده‌اند یا مثلاً جراحی با هوش مصنوعی در سراسر جهان انجام نمی‌شود. اما هوش مصنوعی در حالت مولد خود، بیشترین تناسب را با خلاقیت دارد.»

این‌ها تنها بخشی از مهم‌ترین فیلم‌هایی هستند که به شکلی حتی جزیی از هوش مصنوعی استفاده کرده‌اند. شکی نیست که به زودی و در سال‌های آینده، میزان استفاده از این ابزار در سینما افزایش چشم‌گیری خواهد داشت. شرکت‌های بسیاری در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده‌اند و امیدوارند بتوانند با رساندن خود به استانداردهای هالیوود، سهمی از این بازار در آینده داشته باشند. کما اینکه در یک سال گذشته، حداقل دو فیلم انیمیشنی به صورت کامل با استفاده از هوش مصنوعی ساخته شدند. باید دید آینده سینما با هوش مصنوعی به کجا خواهد رسید؟ شاید این تلنگری باشد برای بازیگران و هنرمندان سینما که کار خود را هر چه بهتر به واقعیت سینما نزدیک کنند.

جهانگیر شاه‌ولد