وقتی «گناه» هیولا می‌سازد/ گذشته هنوز نفس می‌کشد

به گزارش فیلم نت نیوز، برای من، دنبال‌کردن سینمای رایان کوگلر بیشتر از آن‌که کشف یک فیلمساز ژانری باشد، آشنایی تدریجی با یک دغدغه‌ ثابت بوده است. هرچند «Black Panther» اولین فیلمی بود که از او دیدم، اما هرچه جلوتر رفتم، بیشتر متوجه شدم که این فیلم ــ با همه‌ی اهمیتش ــ شخصی‌ترین اثر کوگلر نیست. «بلک پنتر» پروژه‌ای بزرگ و جریان‌ساز بود، اما دغدغه‌ اصلی کوگلر جای دیگری است؛ در فیلم‌هایی که کمتر به جلوه و بیشتر به انسان نزدیک می‌شوند.

وقتی به «کرید» (Creed)، ایستگاه فروتویل (Fruitvale Station) و حالا «Sinners / گناهکاران» نگاه می‌کنم، یک خط فکری مشترک برایم پررنگ می‌شود: کوگلر فیلمسازی است که مدام به مسئولیت، انتخاب و پیامد گذشته بازمی‌گردد. شخصیت‌های او معمولا در نقطه‌ای ایستاده‌اند که باید با چیزی ناتمام روبه‌رو شوند؛ با فقدان، با خشونت، با گناه یا با میراثی که ناخواسته به آن‌ها رسیده است. این دغدغه نه شعاری است و نه بیش از حد توضیح‌داده‌شده بلکه بیشتر در سکوت، نگاه و تصمیم‌های نیمه‌کاره شکل می‌گیرد.

برای من، همکاری مداوم کوگلر با مایکل بی. جردن هم دقیقا در همین نقطه معنا پیدا می‌کند. جردن در تمام فیلم‌های مهم او حضور دارد، اما هر بار در قالب انسانی متفاوت که یک کشمکش مشترک را حمل می‌کند: مردی که باید میان فرار و پذیرش مسئولیت انتخاب کند. از جوان خشمگین Fruitvale Station گرفته تا قهرمان زخمی Creed و حالا اسموک و استَک در «گناهکاران»، این همکاری بیشتر شبیه گفت‌وگویی ناتمام میان فیلمساز و بازیگر است.

برای همین است که «گناهکاران» را، دست‌کم برای من، می‌توان ادامه‌ همان دغدغه‌ قدیمی کوگلر دانست؛ فیلمی که دیگر پشت ژانر یا پروژه‌ بزرگ پنهان نمی‌شود و مستقیم‌تر سراغ پرسشی می‌رود که همیشه در آثارش حضور داشته است: این‌که انسان، دقیقا در کدام لحظه تصمیم می‌گیرد با گذشته‌اش روبه‌رو شود یا از آن فرار کند.

«گناهکاران» از آن فیلم‌هایی است که تماشاگر را با هیولا نمی‌ترساند، بلکه با یک پرسش معذب می‌کند: چه زمانی انسان، خودش به هیولا تبدیل می‌شود؟ کوگلر در این فیلم، به‌جای تکیه بر شوک‌های مرسوم ژانر وحشت، سراغ گناه، سکوت و مسئولیت‌های ناتمام می‌رود؛ عناصری که آرام و تدریجی، جهان فیلم را آلوده می‌کنند.

هدایت یک بازیگر در دو نقش

مرکز ثقل فیلم، دو برادر دوقلو هستند: اسموک (Smoke) و استَک (Stack) که هر دو را مایکل بی. جردن بازی می‌کند. این انتخاب صرفا نمایش توانایی بازیگر نیست، بلکه ستون اصلی روایت است. کوگلر از شباهت کامل ظاهری این دو برای طرح یک ایده ساده اما عمیق استفاده می‌کند: وقتی گذشته و شرایط یکی است، این انتخاب‌ها هستند که سرنوشت را تعیین می‌کنند.

اسموک شخصیتی درون‌گرا و فرسوده از گذشته است. او تلاش می‌کند فاصله بگیرد، اما نه از گناه، بلکه از مواجهه با آن. بازی مایکل بی. جردن در این نقش، کاملا مبتنی بر حذف است: حذف اغراق، حذف توضیح و حذف فوران احساسی. سکوت‌ها و نگاه‌های طولانی او، بار روانی شخصیت را حمل می‌کنند. اسموک قهرمان نیست؛ انسانی است که تصمیم‌های ناتمامش هنوز زنده‌اند.

در سوی دیگر، استَک قرار دارد؛ برادری که به‌جای سرکوب، واکنش نشان می‌دهد. او پرتحرک‌تر، آشکارتر و خطرناک‌تر است. تفاوت این دو نه در گریم، بلکه در ریتم بدن و نوع حضورشان در قاب شکل می‌گیرد؛ تفاوتی که کارگردانی دقیق کوگلر آن را برجسته می‌کند.

یکی از نقاط قوت «گناهکاران»، هدایت یک بازیگر در دو نقش بدون افتادن به دام ترفندهای نمایشی است. کوگلر با قاب‌بندی‌های متفاوت، جای‌گیری حساب‌شده در فضا و تدوینی کنترل‌شده، موفق می‌شود هویت مستقل اسموک و استَک را حفظ کند. فیلم هرگز تفاوت این دو را توضیح نمی‌دهد؛ آن را نشان می‌دهد و همین رویکرد، بار اخلاقی روایت را تقویت می‌کند.

شخصیت مِری (Mary)، معشوقه‌ سابق اسموک، نقش کلیدی در جهان اخلاقی فیلم دارد. او نه برای افشا آمده است و نه برای تسویه‌حساب. حضورش یادآور چیزی است که اسموک سعی کرده فراموش کند. رابطه‌ آن‌ها نه با دیالوگ، بلکه در فاصله‌ بدن‌ها، مکث‌ها و نگاه‌ها شکل می‌گیرد. مری داور خاموش فیلم است؛ بدون محکوم‌کردن و بدون بخشیدن.

در برابر این فروپاشی اخلاقی، گروهی از شخصیت‌ها قرار دارند که در خانه می‌مانند و مقاومت می‌کنند. آن‌ها نشان می‌دهند که هیولا شدن، نتیجه‌ اجبار نیست. نتیجه‌ انتخاب است. حضور این شخصیت‌ها تعادل مهمی ایجاد می‌کند و اجازه نمی‌دهد جهان «گناهکاران» کاملا سیاه باشد.

نسل تازه در محیطی آلوده به گناه

در راستای تحلیل شخصیت‌ها و دغدغه‌های کوگلر، نوازنده‌ جوان یا همان بچه‌واعظ نقش نمادینی در فیلم دارد. او نه تنها حضور تازه و معصومانه‌ای است که در برابر گناه و فروپاشی اخلاقی جهان اطرافش مقاومت می‌کند، بلکه یادآور امکان انتخاب و حفظ انسانیّت در مواجهه با ظلم و سکوت بزرگ‌ترها است. نگاهش، بازی با ساز و کنش‌هایش، نشان می‌دهد که حتی در محیطی آلوده به ترس و گناه، نسل تازه می‌تواند صدا و حرکت خود را حفظ کند و تاثیرگذاری خود را داشته باشد.

این شخصیت کوچک، به‌نوعی به اسموک و استَک یادآوری می‌کند که گذشته و تصمیم‌ها قابل فراموشی نیست و هر انتخاب، چه کوچک و چه بزرگ، بار اخلاقی خود را دارد؛ حضور او در روایت، تعادل و نقطه‌ی امیدی ایجاد می‌کند که در میانه‌ی تاریکی فیلم، نور انسانیّت و مقاومت را روشن نگه می‌دارد.

کوگلر در کارگردانی آگاهانه از اغراق ژانری فاصله می‌گیرد. دوربین اغلب ثابت است، قاب‌ها بسته‌اند، نور خفه است و سکوت‌ها طولانی. وحشت در «گناهکاران» ناگهانی نیست؛ انباشته می‌شود و همین سکوت‌ها بیش از هر دیالوگی فشار روانی فیلم را منتقل می‌کنند.

گناه چهره ندارد!

در نهایت، «گناهکاران» فیلمی است درباره این‌که گناه، پیش از آن‌که چهره داشته باشد، رفتار دارد. اسموک و استَک دو پاسخ متفاوت به یک گذشته‌اند و فیلم قضاوت را به تماشاگر می‌سپارد. کوگلر یادآوری می‌کند که هیولا همیشه از بیرون نمی‌آید؛ گاهی از همان جایی شروع می‌شود که باید مسئولیت را پذیرفت و نپذیرفتیم.

در پایان می‌توان گفت تماشای «گناهکاران» با دوبله و صداپیشگی دوبلورها، تجربه‌ای متفاوت و جذاب به فیلم می‌بخشد؛ به‌ویژه آن‌که فیلم‌نت آخرین فیلم سینمایی رایان کوگلر را با دوبله اختصاصی در اختیار مخاطبان قرار داده است.

محمد کفیلی

گناهکاران با دوبله و زیرنویس فارسی