چه شد که سینمای کمدی ایران رو به افول رفت؟

به گزارش فیلم نت نیوز، تا چند سال پیش وقتی اسم فیلم کمدی ایرانی می‌آمد، می‌توانستی انتظار یک داستان جذاب، دیالوگ‌های خلاقانه و لحظاتی داشته باشی که واقعاً تو را می‌خنداند، اما امروز، وضعیت کاملاً فرق کرده است. بسیاری از فیلم‌های کمدی ایرانی به محصولاتی بی‌محتوا، کلیشه‌ای و صرفاً برای گیشه تبدیل شده‌اند. دیگر خبری از فیلمنامه‌های قوی، شخصیت‌های جذاب و طنزهای هوشمندانه نیست.در عوض، مجموعه‌ای از شوخی‌های بی‌هدف، موقعیت‌های تکراری و تبلیغات گسترده جای آن را گرفته است.

کافی است نگاهی به فیلم‌های اخیر بیندازی تا متوجه شوی که کمدی ایرانی دیگر نه سرگرم‌کننده است، نه ماندگار. سوال اینجاست: چه اتفاقی افتاد؟ چرا فیلم‌های کمدی ایران به این سطح نازل رسیدند؟ در این یادداشت، دلایل این سقوط را بررسی می‌کنیم و می‌بینیم که چطور یک ژانر محبوب و موفق به چنین وضعی افتاد.

زمانی که کمدی ایران معنا داشت

اگر به دهه‌های ۷۰ و ۸۰ نگاه کنیم، می‌بینیم که سینمای کمدی ایران روزهای خوبی را پشت سر می‌گذاشت. فیلم‌هایی مانند «اجاره نشین‌ها» یا «مرد عوضی» نشان می‌دادند که کمدی ایرانی می‌تواند هم مخاطب را بخنداند و هم به مسائل مهم اجتماعی بپردازد. این فیلم‌ها طنز را در خدمت روایت قرار می‌دادند، نه اینکه صرفاً یک سری جوک پشت سر هم ردیف کنند. در این دوران، کارگردانانی مانند کمال تبریزی، مهرجویی، هنرمند و داوودی به‌خوبی می‌دانستند که چطور بین سرگرمی و کیفیت هنری تعادل برقرار کنند.

ورود به عصر کمدی‌های سطحی

از دهه ۹۰ به بعد، وضعیت تغییر کرد. فیلم‌هایی مانند «پسر آدم دختر حوا»، «ورود آقایان ممنوع» و «نهنگ عنبر» همچنان کیفیت داشتند، اما کم‌کم جریان جدیدی در سینمای کمدی ایران شکل گرفت که صرفاً به دنبال پول درآوردن بود. فیلمسازان دریافتند که می‌توانند با استفاده از شوخی‌های سخیف، تبلیغات گسترده و بهره‌گیری از بازیگران پرحاشیه، گیشه را فتح کنند بدون اینکه نیازی به فیلمنامه قوی داشته باشند. نتیجه این شد که به‌تدریج فیلم‌هایی مانند «هزارپا»، «رحمان ۱۴۰۰» و «دینامیت» روی پرده آمدند که اگرچه از نظر فروش موفق بودند، اما چیزی به فرهنگ سینمایی کشور اضافه نکردند.

سقوط به ابتذال: کمدی‌های بی‌هدف و بی‌کیفیت

در چند سال اخیر، اوضاع از این هم بدتر شده است. دیگر حتی فیلم‌هایی مثل «نهنگ عنبر» هم ساخته نمی‌شوند و سینمای کمدی به ورطه‌ای افتاده که بیشتر به محتوای اینستاگرامی شباهت دارد تا یک فیلم سینمایی. فیلم‌هایی مانند «فسیل»، «انفرادی» و «سگ بند» نمونه‌های واضحی از این وضعیت هستند. این فیلم‌ها هیچ داستان درست و حسابی ندارند، بلکه مجموعه‌ای از موقعیت‌های کمدی پراکنده و شوخی‌های رکیک هستند که شاید در لحظه مخاطب را بخندانند، اما بعد از خروج از سینما چیزی برای به خاطر سپردن ندارند.

چرا سینمای کمدی ایران به اینجا رسید؟

یکی از مهم‌ترین دلایل این سقوط، نگاه تجاری محض به سینما است. در گذشته، کارگردانان و تهیه‌کنندگان به کیفیت فیلم اهمیت می‌دادند، اما امروز اکثر فیلمسازان تنها به این فکر می‌کنند که چگونه فیلم‌شان بیشتر بفروشد. وقتی فروش یک فیلم مانند «رحمان ۱۴۰۰» چندین میلیارد تومان سودآوری دارد، چرا باید زحمت نوشتن یک فیلمنامه خوب را به خودشان بدهند؟ دلیل دیگر، کمبود فیلمنامه‌نویسان خلاق در ژانر کمدی است.

بسیاری از نویسندگان خوب یا به سمت سریال‌های نمایش خانگی رفته‌اند یا اصلاً دیگر انگیزه‌ای برای نوشتن فیلم کمدی باکیفیت ندارند، چون می‌دانند که بازار بیشتر تشنه فیلم‌های سطحی است. سانسور هم عامل مهمی است. در سال‌های اخیر، محدودیت‌های شدیدتری برای سینمای ایران اعمال شده که باعث شده کارگردانان نتوانند به بسیاری از موضوعات حساس و اجتماعی بپردازند. در نتیجه، کمدی‌های سطحی و بی‌محتوا که خط قرمزی ندارند، جایگزین کمدی‌های هوشمندانه و جسورانه شده‌اند.

مخاطبان هم مقصرند؟

واقعیت این است که بخشی از این وضعیت، ناشی از تغییر ذائقه مخاطبان هم هست. امروزه بسیاری از تماشاگران به دیدن فیلم‌های کمدی سطحی عادت کرده‌اند و فیلم‌های باکیفیت‌تر کمتر مورد استقبال قرار می‌گیرند. در حالی که در گذشته، مخاطبان به فیلم‌های کمدی داستان‌محور و قوی علاقه نشان می‌دادند، امروز استقبال از فیلم‌های پر از شوخی‌های بی‌محتوا و سخیف، نشان می‌دهد که بخشی از مشکل، سلیقه‌ای است که در اثر عرضه زیاد فیلم‌های بی‌کیفیت تغییر کرده است. البته نباید فراموش کرد که وقتی انتخاب‌های خوب در سینما کم شود، مخاطب چاره‌ای ندارد جز اینکه به سراغ فیلم‌های موجود برود.

آیا امیدی به بهبود هست؟

با توجه به روند فعلی، به نظر نمی‌رسد که سینمای کمدی ایران به این زودی‌ها به روزهای خوب خود بازگردد. تا زمانی که تهیه‌کنندگان صرفاً به دنبال سودآوری باشند و فیلمنامه‌نویسان خلاق از سینما فاصله بگیرند، بعید است که شاهد تغییری جدی باشیم. با این حال، اگر چند فیلمساز جوان و نوآور بتوانند آثاری متفاوت تولید کنند و مخاطبان را به دیدن کمدی‌های باکیفیت تشویق کنند، شاید بتوان مسیر را تغییر داد. همچنین، ایجاد فضای بازتر برای فیلمسازان و کاهش محدودیت‌های غیرضروری می‌تواند به تولید فیلم‌های کمدی عمیق‌تر کمک کند.

مازیار دهقان