کدام کارگردانان ایرانی‌ از کشورهای دیگر به اسکار بین‌الملل رفته‌اند

به گزارش فیلم‌نت، برای اینکه پی ببریم سینماگرهای ایرانی ساکن دنیای غرب یا فیلمسازان ایرانی‌الاصل متولد کشورهای غربی به نسبت گذشته تعدادشان بسیار افزایش پیدا کرده است، کار چندان سختی پیش رو نداریم، فقط کافی است به فیلم‌های فرستاده شده چند سال اخیر برخی از کشورهای اروپایی و همینطور کشورهای مهاجرپذیری چون کانادا و استرالیا نگاهی بیندازیم تا متوجه این تغییر محسوس شویم.

در یک دهه گذشته بسیاری از کشورهای صاحب سینما در جهان فیلم‌هایی از سینماگرهای ایرانی را به اسکار فرستاده اند تا از طریق این سینماگرها شانس کسب جایزه باارزش اسکار را به دست آورند. این اتفاق این سال ها چنان زیاد شده که امسال در یک رویداد نادر، ۳ فیلم ساخته سینماگرهای ایرانی با نماینده ایران برای رسیدن به فهرست ۵ فیلمی بخش بین الملل اسکار رقابت ‌می‌کنند و بعید به نظر ‌می‌رسد نام یک سینماگر ایرانی در پایان در فهرست نهایی نامزدهای اسکار بین الملل ۲۰۲۵ به چشم نخورد. اما در این سال‌ها چه فیلم‌هایی از سینماگرهای ایرانی شاغل در بیرون از ایران به اسکار فرستاده شده اند.

در اولین قدم به سال ۲۰۱۸ ‌می‌رویم جایی که کشور سوئد که دنیای سینما آن را با اینگمار برگمان ‌می‌شناسد، فیلم «مرز» ساخته علی عباسی سینماگر ایرانی/ دانمارکی را به اسکار فرستاد. عباسی در ایران به دنیا آمده و در ۲۰ سالگی از این مهاجرت کرده است.

علی عباسی یکی از شناخته شده ترین سینماگرهای ایرانی چند تابعیتی است. بعدها در سال ۲۰۲۲ کشور دانمارک نیز ترجیح داد دیگر ساخته عباسی را با عنوان «عنکبوت مقدس» به عنوان نماینده خود به اسکار بفرستد. «عنکبوت مقدس» توانست به فهرست کوتاه ماقبل نهایی اسکار نیز راه پیدا کند اما در نهایت نتوانست نامزد اسکار شود. البته باید گفت، فرستادن یک فیلم از سینماگر ایرانی از سوی کشورهای اسکاندیناوی به همین دو بار و فیلم‌های عباسی محدود نشده است، کشور سوئد سال ۲۰۲۳ دوباره ترجیح داد فیلمی را به اسکار بفرستد که توسط یک فیلمساز ایرانی مهاجر ساخته شده است. در آن سال فیلم «دشمن» محصول مشترک دانمارک و سوئد با بازی پیمان معادی و کارگردانی میلاد عالمی از سوی سوئد به اسکار فرستاده شد. میلاد عالمی از متولدین دهه شصت شمسی ایران است که به همراه خانواده به شمال سوئد مهاجرت کردند. این فیلم نیز همچون «مرز» عباسی نتوانست برای کشور سوئد نامزدی اسکار به همراه بیاورد. توجه کشور سوئد در این سال‌ها صرفا متوجه فیلمسازان مهاجر ایرانی نبوده است طی این سال‌ها فیلم‌های سینماگرهایی با ریشه‌هایی از مصر و گرجستان نیز به اسکار فرستاده شده اند و البته هیچکدام نیز برنده اسکار نشده اند.

از اروپا و شبه جزیره اسکاندیناوی به استرالیا ‌می‌رویم، سال ۲۰۲۱ کشور استرالیا نیز فیلم «وقت چیغ انار» به نویسندگی و کارگردانی گراناز موسوی سینماگر زاده ایران را به اسکار فرستاد. فیلم «وقت چیغ انار» محصول مشترک افغانستان، استرالیا، هلند و ایران بود اما در نهایت از سوی کشور استرالیا به اسکار فرستاده شد.

شاید باورش سخت باشد ولی واقعیت دارد کشور استرالیا هم مانند سوئد طی این چند سال اخیر دو بار به سراغ سینماگرهای ایرانی رفته است. دو سال بعد از فیلم «وقت چیغ انار»، فیلم «پاییز شیدا» (یا نام دیگر فیلم «شیدا») ساخته نورا نیاسری با بازی زر امیرابراهیمی را به عنوان نماینده خود به اسکار فرستاد. فیلم «پاییز شیدا» که نخستین فیلم بلند نورا نیاسری شناخته ‌می‌شد برگرفته از زندگی خانوادگی خود فیلمساز بود. نورا نیاسری سال ۱۹۸۹ در ایران به دنیا آمد او بعدها به همراه خانواده به بریزبن سومین شهر پرجمعیت استرالیا مهاجرت کرد. کشور استرالیا نیز نتوانست با فیلم‌های سینماگرهای ایرانی نامزدی جایزه اسکار را به دست بیاورد.

پس از کشورهای اسکاندیناوی و استرالیا به سراغ دیگر کشور مهاجرپذیر یعنی کانادا ‌می‌رویم. کشور کانادا در دو سال متوالی اخیر یعنی سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ دو فیلم با حال و هوای ایران به اسکار فرستاده است. سال گذشته فیلم «آواز بوقلمون» با گروه بازیگرهای ایرانی و فیلمنامه نویس‌های ایرانی کانادایی و زبان فارسی از سوی این کشور به اسکار فرستاده شد؛ فیلمی که البته کارگردانش ایرانی نبود و فقط دوستان ایرانی داشت دوستانی که در نوجوانی به او فیلم «خانه دوست کجاست» عباس کیارستمی را پیشنهاد کرده بودند.

کانادا سال جاری میلادی نیز فیلم «چیزهایی که می‌کُشی» ساخته علیرضا خاتمی فیلمساز ایرانی را به عنوان نماینده خود به اسکار معرفی کرد. فیلم خاتمی البته به زبان ترکی ساخته شده است.

حالا دوباره به اروپا بر‌می‌گردیم، طی این سال ها چهار کشور مهم اروپایی دیگر نیز ترجیح داده اند با فیلمی از سینماگر ایرانی راهی اسکار شوند. سال ۲۰۱۹ کشور اتریش که زمانی نه چندان دور با فیلم «عشق» ساخته میشاییل هانکه توانسته بود اسکار بهترین فیلم بین الملل را دریافت کند با فیلم «جوی» ساخته سودابه مرتضایی سینماگر ایرانی‌تبار زاده آلمان راهی اسکار شد فیلمی که البته جنجالی شد و به دلیل قوانین آکادمی از شرکت در رقابت فیلم‌های بین الملل حذف شد.

آکادمی اسکار فیلم را به دلیل دیالوگ‌هایی که اغلب انگلیسی بودند از رقابت در این بخش کنار گذاشت. جالب است بدانیم کشور اتریش در سال ۲۰۰۹ هم یک فیلم از یک سینماگر ایرانی الاصل به اسکار فرستاده بود که البته آن را نمی‌توان جزو موج اخیر توجه به فیلمسازان ایرانی مهاجر قلمداد کرد. در سال ۲۰۰۹ فیلم «برای یک لحظه آزادی» ساخته آرش ریاحی از سوی کشور اتریش به اسکار فرستاده شده بود.

بریتانیا نیز طی این سال‌ها دو بار با دو فیلم از سینماگرهای ایرانی راهی اسکار شده است یک بار در سال ۲۰۱۶ با فیلم «زیر سایه» به زبان فارسی به کارگردانی بابک انوری فیلمساز ایرانی ساکن انگلستان و بار دیگر نیز سال ۲۰۲۲ با فیلم «برنده‌ها» ساخته حسن ناظر سینماگر ایرانی دانش‌آموخته رشته سینما از دانشگاه آبردین اسکاتلند راهی اسکار شد.

سومین کشور مهم اروپایی که با یک فیلم از سینماگر ایرانی شانس خود را برای کسب اسکار آزمایش کرد، کشور آلمان بود. این کشور که تا به امروز ۴ بار جایزه اسکار بین الملل را کسب کرده است سال ۲۰۲۴ با فیلم «دانه انجیر معابد» ساخته محمد رسول اف تا آستانه کسب جایزه اسکار نیز پیش رفت ولی در نهایت جایزه را به نماینده برزیل واگذار کرد. انتخاب فیلمی با زبان فارسی از سوی کشور آلمان در آن سال یک اتفاق کم سابقه به شمار ‌می‌آمد.

همانگونه که علاقه مندان به سینما ‌می‌دانند امسال نیز کشور فرانسه با فیلم برنده نخل طلایی کن «یک تصادف ساده» ساخته جعفر پناهی راهی اسکار شده است؛ فیلمی که باز هم به زبان فارسی است و به گمان بسیاری از تحلیلگران شانس اصلی کسب جایزه اسکار بین الملل امسال شناخته ‌می‌شود.

البته دو مورد آخر مربوط به دو سینماگر ایرانی یعنی رسول اف و پناهی با بقیه موارد تفاوت هایی دارد این دو فیلم در ایران و توسط سینماگرهای ساکن ایران ساخته شده اند در حالی که اغلب فیلم‌های قبلی که نام بردیم مربوط به فیلمسازان مهاجر یا ایرانی تبار بودند که در ایران ساخته نشده اند و آن فیلم‌ها را فیلمسازانی ساخته اند که دهه هاست ایران را به چشم ندیده اند ولی توانسته اند در جوامع دیگر به عنوان سینماگر رشد کنند و جایگاه خود را در سینما تثبیت کنند.

ضمنا در پایان به این فهرست بلندبالا فیلم‌های بهروز سبط رسول (ملودی) و شهرام مکری با نام «خرگوش سفید خرگوش سیاه» را نیز اضافه کنید که سال گذشته و امسال از سوی کشور تاجیکستان به اسکار فرستاده شده‌اند.

محمدامین شکاری