آثار ماندگار منوچهر اسماعیلی؛ سلطان دوبله ایران

به گزارش فیلم‌نت نیوز، فروردین ۱۳۱۸ در کرمانشاه کودکی زاده شد که چندین نسل از سینما دوستان ایرانی صدای پرصلابتش را روی ماناترین و قوی‌ترین شخصیت‌های خلق شده دنیا سینما از تامس مور تا کازیمودو از فرد سی دابز تا دکتر استرنج لاو از قیصر تا نوری به خاطر می آورند. منوچهر اسماعیلی در کودکی در خانواده‌ای بزرگ شد که او را از رد شدن کنار سالن سینما هم منع کرده بودند، پدرش می گفت: «سینما محل عبور شیاطین است.» اسماعیلی برخلاف نظر خانواده‌اش در دهه ۳۰ خورشیدی به سبب علاقه اش به هنر، مدرسه را ترک کرد و به دنبال سینما و بازیگری رفت او البته خیلی زود متوجه شد که در بازیگری آینده‌ای ندارد و باید بخش دیگری از هنر را پی بگیرد. سلطان دوبله ایران در نیمه دوم همین دهه بود که با دیدن یک آگهی در روزنامه برای کار صداپیشگی آزمون داد و پذیرفته شد و همانجا سرآغاز کاری شد که اسماعیلی تا انتهای قله آن را با صبر و حوصله و مهارت طی کرد.

صداپیشه نقش بهروز وثوقی در فیلم قیصر

بهروز وثوقی در سینمای ایران بیشتر با صدای چنگیز جلیلوند به یاد آورده می‌شود اغلب نقش‌های این ستاره در فیلم‌های تجاری از جمله «دشنه»، «ماه عسل»، «ذبیح»، «همسفر»، «طوقی»، «کندو» و… با صدای مرحوم جلیلوند ماندگار شده‌اند با این‌حال صداپیشه مشهورترین نقش وثوقی و اولین نقشی که او را به ستاره سینما مبدل کرد کسی نبود جز منوچهر اسماعیلی. اسماعیلی که با «بیگانه بیا» صداپیشگی در سینمای کیمیایی را آغاز کرده بود، بعدها دوبلور ثابت وثوقی در سینمای کیمیایی شد. منوچهر اسماعیلی در «قیصر» روبروی ایرج ناظریان در نقش فرمون دو بازیگری را صداپیشگی کردند که امروزه صدایشان در خاطر سینمادوستان با نام جلیلوند گره خورده است. اسماعیلی اما با نوع خاص ادای دیالوگ‌هایش در فیلم «قیصر» بسیاری از جملات کیمیایی را برجان مخاطبان فیلم نشاند و کاری کرد که کیمیایی روی نام و صدای او به عنوان یکی از ارکان موفقیت فیلم‌هایش تا سالها حساب ویژه باز کند. کیمیایی بعدها در مورد این دوبله اسماعیلی جایی گفته بود که کاراکتر قیصر مدیون صدای اسماعیلی است، به گفته کیمیایی، لحن تهرانی اصیل بودن شخصیت قیصر را اسماعیلی به طور تمام و کمال به این کاراکتر اعطا کرده است. نکته جالب قیصر صداپیشگی اسماعیلی به جای کاراکتر خان دایی با بازی جمشید مشایخی نیز است. نقشی که ابتدا قرار بود توسط زنده یاد محمود نوربخش دوبله شود ولی با اصرار مشایخی به اسماعیلی سپرده شد؛ «این نظام روزگاره…یعنی این روزگاره خان‌دایی…نزنی، می زننت.»

فیلم مادر و همکاری با علی حاتمی

در دهه شصت با رفتن چنگیز جلیلوند به خارج از ایران و جداشدن یکی از بال‌های دوبله، منوچهر اسماعیلی مرد یکه تاز دوبله فیلم‌های فارسی زبان شد به حدی که در برخی از فیلم‌های مهم جریان اصلی سینمای کشورمان مانند فیلم «مادر» به جای چندین ستاره فیلم صداپیشگی می‌کرد کاری که البته با وجود اجرای درخشان اسماعیلی، چندان حرفه‌ای به نظر نمی‌رسد و باید نوک پیکان انتقاد را سمت علی حاتمی کارگردان فیلم نشانه گرفت با این حال اسماعیلی به عنوان دوبلور تمام تلاش خود را در این فیلم کرده است تا کاراکترهای مجزا از هم خلق کند. اسماعیلی در این فیلم به جای شخصیت های کاملا متفاوت محمدابراهیم (با بازی کشاورز)، «غلامرضا» (با بازی عبدی) و جمال (با بازی هاشمپور) صداپیشگی کرده است. فیلمی که آخرین همکاری بین حاتمی و اسماعیلی است. حاتمی بسیار به دوبله و شخص اسماعیلی علاقه داشت، او اعتقاد داشت فیلم‌هایش در زمان دوبله هرس می‌شوند و به بار می‌نشینند. منوچهر اسماعیلی جایی نقل کرده است که علی حاتمی در هنگام فیلمبرداری این فیلم از او دعوت کرده بود تا به لوکیشن فیلم بیاید تا با حال و هوای فیلم آشنا شود فیلمی که پایان جاده همکاری این دو نفر بود جاده‌ای که آغازش با «حسن کچل» بود.

سریال هزاردستان

همین گزاره شگفت انگیز نشان از اعتبار اسماعیلی در دوبله فارسی بعد از انقلاب است اینکه صداپیشه جمشید مشایخی، عزت الله انتظامی و محمدعلی کشاورز سه تا از بزرگترین بازیگران تئاتری سینما و تلویزیون ایران در یک مجموعه مشهور تلویزیونی یعنی «هزاردستان»، اسماعیلی بوده است. منوچهر اسماعیلی در سریال پرهزینه تاریخی سیاسی «هزاردستان» ساخته مرحوم علی حاتمی به جای نقش‌های رضا تفنگچی، خان مظفر و شعبون استخونی صداپیشگی کرد و یکی از درخشان‌ترین فصل‌های زندگی حرفه‌ای خود را رقم زد. اسماعیلی جایی از خاطراتش درباره این مجموعه نقل می‌کند که یک شب در استودیوی کارشان، مرحوم علی حاتمی دفترچه‌ای می‌آورد و درباره صداپیشه هنرپیشه‌ها که بیشتر از ۱۰۰ نفر بودند با او تبادل نظر می‌کند، به گفته اسماعیلی، علی حاتمی در تمام لحظه‌های دوبله این کار حضور داشت و توضیحات کامل را به همه اعضای گروه می‌داد. ضمنا در طول کار هم برای بهتر اجرا شدن، تا جایی که ممکن بود صحنه‌هایی که اسماعیلی نقششان را می‌گفت و کاراکترها روبروی هم قرار داشتند به صورت جدا جدا ضبط می شد.

دوبلور آنتونی کویین و مارلون براندو

منوچهر اسماعیلی در زندگی کاری‌اش قائل به تکرار بازیگرها نبود او برخلاف بسیاری دیگر از بزرگان دوبله که یک بازیگر/ستاره را انتخاب و نقش آفرینی‌های آن بازیگر/ستاره را تکرار می‌کردند، ترجیح می‌داد به دنبال نقش‌های خوب آن بازیگرها برود برای مثال اسماعیلی تنها یک بار به جای مارلون براندو صداپیشگی کرد او فقط در فیلم «جولیوس سزار» ساخته جوزف منکیه‌ویچ به جای براندو دوبله کرد نقشی بسیار دشوار در کارنامه براندو، نقشی که در آن ستاره هالیوود مونولوگ‌های بسیار طولانی ادا می‌کند و همانطور که بسیاری از دوستداران براندو و سینما می‌دانند یکی از شاه نقش‌های این ستاره در دهه پنجاه میلادی بود و توانست براندو را نامزد جایزه اسکار کند. یا اسماعیلی فقط دو بار به جای همفری بوگارت صداپیشگی کرد که یکی از آن‌ها نقش مشهور فرد سی دابز در شاهکار «گنج‌های سیرامادره» است. در حالیکه تسلط صدای اسماعیلی بر نقش بوگارت در این فیلم چنان حیرت انگیز است که شاید هر صداپیشه دیگری وسوسه می‌شد به سراغ دیگر نقش‌های ماندگار این اسطوره بازیگری برود ولی اسماعیلی همچون ماسترویانی، براندو، دنیرو و…آن را به ورطه تکرار نکشید. البته منوچهر اسماعیلی نیز در سینمای جهان برای چند نفر استثنا قائل شده بود و یکی از مهم‌ترین آنها کسی نبود جز آنتونی کویین. بیشتر نقش‌های مهم آنتونی کویین از «اسب کهر را بنگر» تا «گوژپشت نتردام» از «شور زندگی» تا «الرساله» و «جاده» فلینی را اسماعیلی دوبله کرده است. به طوری که امروز تصور چهره آنتونی کویین برای طرفداران دوبله بدون صدای منوچهر اسماعیلی شدنی نیست.

از دوبله پدرخوانده تا شیرشاه

منوچهر اسماعیلی در یکی از مهمترین فیلم‌های تاریخ سینما نقش کوچکی را صداپیشگی کرده است که بسیار مورد توجه علاقه مندان دنیای دوبله قرار گرفته است نقشی که با وجود کوچک بودن و همینطور ناشناخته بودن بازیگرش چنان پرقدرت از سوی اسماعیلی دوبله شده که در ذهن اغلب دوستداران دوبله مانده است نقش کاراکتر کوچک (به نسبت زمان فیلم) فرانکی پانتانجلی با بازی مایکل وی گازو که شباهت صدای اصلی به صدای اسماعیلی باورنکردنی است. از دیگر صداپیشگی‌های ماندگار و فراموش ناشدنی منوچهر اسماعیلی می‌توان به صدای پل اسکافیلد در شاهکار «مردی برای تمام فصول» در نقش تامس مور با آن دیالوگ‌های کم نقص رابرت بولت مانند آنجا که می‌گوید «ریچ اگه وجدانت را به تمام دنیا بدهی هیچ نفعی نبرده‌ای چه برسد به ولز» اشاره کرد.

یا به صدایش در «پاپیون» به جای استیو مک کویین آنجا که در محکمه رویا/کابوس فیلم با صدایی خسته می گوید «گناهکار» یا در فیلم «مخصمه» به جای دنیرو که یکی از مرموزترین دنیروهای تاریخ سینما است و یا به‌جای موفاسا در «شیرشاه» نقشی که در صداگذاری انگلیسی جیمز ارل جونز یکی از باصلابت‌ترین صداهای هالیوود آن را صداپیشگی کرده است یا ژرار دوپاردیو در «دانتون» آنجا که اسماعیلی از زبان شخصیت دانتون در دادگاه، فریاد می زند جملاتی که گویا راوی‌اش خود اسماعیلی است: «صدای من در تاریخ طنین افکن است. صدای من جاودان می‌ماند، برای آیندگان، برای گوش‌های مردم، برای آنهایی که قلبی تپنده دارند.»

محمدامین شکاری