«قیف»؛ هجویه سیاسی در سینمای کالت ایران

به گزارش فیلم‌نت نیوز، فیلم «قیف» که در بخش سینما آنلاین فیلم‌نت عرضه شده، اثری است که با رویکردی متفاوت و جسورانه، تلفیقی از طنز، فانتزی و هجویه‌های اجتماعی را به تصویر می‌کشد. این فیلم با روایت غیرمتعارف خود تلاش دارد تا مرزهای جدیدی در سینمای ایران تعریف کند. محسن امیریوسفی با خلق داستانی عمیق اما درعین‌حال سرگرم‌کننده، نشان داده که چگونه می‌توان با استفاده از زبان طنز و فانتزی، مسائل جدی و معضلات اجتماعی را مورد بررسی قرار داد. «قیف» پیام‌هایی برای امروز جامعه با خود له همراه دارد و این ظرفیت را دارد که در آینده به یکی از آثار کالت در سینمای ایران تبدیل شود و اگر امروز بخشی از مخاطبان با آن ارتباط نگرفتند، به این موضوع برمی‌گردد که لایه‌های زیرین و پنهانی این فیلم را ندیده‌اند و متوجه بسیاری از نکاتی که کارگردان به آن‌ها اشاره می‌کند نشده‌اند. فیلم پر از تکه‌های سنگین سیاسی و اجتماعی است و در حال نقد کردن وضعیت سینمای کشور و سلیقه مخاطب عام امروزی ایران در این زمینه هم شده است.

طنز به‌عنوان سپر و تیغ نقد

یکی از دلایل اصلی موفقیت فیلم در بیان مفاهیم عمیق، استفاده هوشمندانه از طنز و فانتزی است. این رویکرد نه‌تنها باعث جذابیت فیلم برای مخاطبان عام شده، بلکه امکان انتقال پیام‌های سیاسی و اجتماعی به‌شکلی نرم و تأثیرگذار را فراهم کرده است. داستان فیلم درباره دیوی است که در زمان اوج رابطه‌اش با معشوقه خود از مراسم عروسی بیرون رفته (درواقع آن را بیرون می‌برند. کسی که تقریباً تداعی‌کننده کشور آمریکاست با او دست می‌دهد و او را می‌برد) و پس از ۴۵ سال بازمی‌گردد تا عشق قدیمی‌اش را بیابد. بازگشت او به‌عنوان یک نماد، با اقبال عمومی مواجه شده و فرصتی برای بازنگری در مسائل اجتماعی فراهم می‌کند. امیریوسفی با این فیلم به نوعی نقد گزنده‌ای بر کمدی‌های گیشه‌ای سخیف وارد کرده است. او با ساخت «قیف»، به شکلی هجوآمیز نشان داده که اگر سلیقه مخاطب عام به سوی آثار سطحی و بی‌محتوا سوق داده شده، این فیلم می‌تواند آینه‌ای برای انعکاس همین واقعیت باشد. او به شکلی زیرکانه، با اغراق و افزودن پیاز داغ به این قضیه، به این نوع فیلم‌های تجاری طعنه می‌زند و با خلق یک کمدی آگاهانه و هجوآمیز، ارزش هنر و فرهنگ را یادآور می‌شود.

پتانسیل تبدیل شدن به اثری کالت

«قیف» با ساختاری منحصربه‌فرد و لایه‌های متنوع مفهومی، می‌تواند با آثاری همچون «مونتی پایتون و جام مقدس» یا «دکتر استرنجلاو» در سینمای جهان مقایسه شود؛ فیلم‌هایی که طنز خاص و هجوآمیز آن‌ها باعث شدند طرفداران پرشور و وفاداری پیدا کنند. این مقایسه، عمق بالقوه فیلم را در انتقال پیام‌های اجتماعی و ایجاد جامعه‌ای از طرفداران وفادار نشان می‌دهد. همان‌طور که گفته شد این قابلیت را دارد که به یکی از معدود آثار کالت در سینمای ایران تبدیل شود. باور دارم ارزش‌های این فیلم شاید در نگاه اول برای مخاطب عام روشن نباشد، اما با گذشت زمان و تحلیل بیشتر به جایگاه ویژه‌ای دست خواهد یافت. جنگ زنان برای فرار از کشور و رویای رفتن به مکانی ناشناخته، بیانگر استیصال اجتماعی و خواسته‌های سرکوب‌شده است که فیلم به زیبایی آن را نشان می‌دهد و متاسفانه از دیدگاه برخی افراد این موارد از زاویه اشتباهی روایت شدند؛ مثلاً برخی افراد سکانس حمله زنان برای پیدا کردن شوهر را یک سکانس ضدزن می‌دانند، درحالی‌که فیلمنامه در این بخش به موضوع مهاجرت از هر طریقی و به هر شکلی می‌پردازد.

کنایه‌های سیاسی و اجتماعی در اوج

امیریوسفی با هنرمندی تمام، رویدادها و شرایط اجتماعی و سیاسی را در قالب سکانس‌هایی به‌یادماندنی بازنمایی کرده است و آن‌قدر در این زمینه تند و تیز عمل کرده که حتی در یادداشتی مثل یادداشت کنونی هم نمی‌توان صراحتاً پیام‌های فیلم را بازگشایی کرد! فیلمنامه پر از سرنخ‌هایی است که با گرفتن آن و باز کردن کلافش، به انتقادهای سهمگینی از سیاست‌ها و وضعیت ایران می‌رسید و کافی است برای رسیدن به این موضوع، ذهن خود را باز کرده و این فیلم سوررئال را از زوایای جدید بنگرید. «قیف» اثری است که در قالب طنز و فانتزی پیام‌های پیچیده‌ای را مطرح می‌کند، اما این شیوه روایی غیرمعمول ممکن است برای بخشی از مخاطبان ناآشنا و چالش‌برانگیز باشد. سلیقه مخاطب ایرانی که طی سال‌های اخیر به دلیل آثار سطحی و تجاری تنزل یافته، ممکن است با چنین اثری کمتر همراه شود. برخی از این موارد، از جمله سکانس سخنرانی هدایت‌کننده سیاره هیرکان که در آن به جای شنیدن صدای مردم صرفاً ژست‌های خود را می‌بیند یا گفت‌وگوی عطاران درباره حجاب، قیمت دلار و فشارهای اقتصادی که به شکلی طعنه‌آمیز بیان می‌شود و نقد اجتماعی به زندگی مردم در شرایط کنونی را مطرح می‌کند، قابل‌توجه هستند. در این میان نباید فراموش کرد که حتی جزئیاتی مانند نام «قیف» که یادآور نام‌های روسی است هم مضمون سیاسی دارد و از آن‌سو نمایش ارزش معلمان در سیاره هیرکان و اشاره‌های هوشمندانه به وضعیت اجتماعی و اقتصادی جامعه، همگی گواهی بر عمق نگاه فیلم هستند. همچنین، نمایش زندانیان در دکوری خاص که تعمدی با قوطی نوشابه بازسازی شده و چیزی به اسم نفرین گربه که تداعی‌کننده شکل کشور ایران است، به شکلی نمادین با ما سخن می‌گوید.

جلوه‌های ویژه: نقطه‌ضعفی در مسیر پیام

یکی از نقاط ضعف فیلم، جلوه‌های ویژه ضعیف آن است که می‌توانست با تغییراتی در روایت یا حذف برخی صحنه‌ها، تأثیر کمتری بر کلیت اثر داشته باشد. برای مثال، صحنه‌هایی مانند پرواز دختر بالای سر مردم، به دلیل ضعف در جلوه‌های ویژه، می‌توانستند حذف شوند یا به شکلی ساده‌تر اجرا شوند تا توجه مخاطب به ضعف فنی جلب نشود. هرچند در سینمای ایران که به‌ندرت شاهد استفاده حرفه‌ای از جلوه‌های ویژه هستیم، نمی‌توان این موضوع را به‌طور کامل به پای فیلم گذاشت، اما همان‌طور که گفته شد، برخی سکانس‌های شامل جلوه‌های ویژه تصنعی می‌توانستند حذف شوند یا با رویکردی ساده‌تر اجرا شوند. بااین‌حال نباید فراموش کرد که شاید این موضوع نیز تعمدی است و همین ضعف فنی نیز در راستای پیام هجویه فیلم عمل می‌کند و می‌تواند به جایگاه کالت آن کمک کند.

شوخی‌های جسورانه: ریسک یا واقع‌گرایی؟

اگرچه برخی از نقدها شوخی‌های جنسی فیلم را نقطه‌ضعف دانسته‌اند، این موضوع به فرهنگ سینمایی ایران برمی‌گردد، اما این شوخی‌ها در بسیاری از آثار کمدی برجسته جهانی دیده می‌شوند و بخشی از ماهیت این ژانر هستند. بازی رضا عطاران در ارائه این نوع طنز، به‌شکلی ظریف و جذاب صورت گرفته است. شوخی‌های فیلم نه‌تنها توهین‌آمیز نیستند، بلکه در مرز باریکی حرکت می‌کنند که به جایگاه کمدی اثری خاص بخشیده است. این نوع کمدی از آدام سندلر دوران امروز تا لویی دوفونس دوران دیروز (کلاسیک) نشان می‌دهد که حرکت بر این مرز باریک، نیازمند مهارت ویژه‌ای است که عطاران و امیریوسفی در آن موفق عمل کرده‌اند. این شوخی‌ها در جای درستی بیان می‌شوند و تنها نکته‌ای که باید رعایت شود این است که طبیعتاً برخلاف ظاهر فیلم، «قیف» به علت وجود همین شوخی‌ها یا طعنه‌های سیاسی خود برای کودکان مناسب نیست.

در نهایت، «قیف» در عین حال که توانسته است با مخاطبان عام ارتباط برقرار کند، برای تماشاگران جدی‌تر نیز حرف‌های بسیاری دارد. امیریوسفی با این اثر، استاندارد تازه‌ای برای سینمای کمدی و فانتزی ایران تعریف کرده است. «قیف» را می‌توان اثری متفاوت و شجاعانه دانست که در کنار سرگرمی، نقدی هنرمندانه به جامعه، سیاست‌های کنونی و همچنین تنزل سلیقه مخاطب امروزی با سلسله آثار کمدی سخیف در گیشه‌ها، وارد می‌کند. تماشای قیف را در سینمای آنلاین فیلم‌نت از دست ندهید.

آرش پارساپور

فیلم های روز سینمای ایران را در سینما آنلاین فیلم‌نت تماشا کنید